॥ अथ श्रीविष्णुस्मृतिप्रारम्भः ॥
% 1.1
ब्रह्मरात्र्यां व्यतीतायां प्रबुद्धे पद्मसंभवे । \\
विष्णुः सिसृक्षुर्भूतानि ज्ञात्वा भूमिं जलानुगाम् ॥ १ ॥ \\
% 1.2
जलक्रीडारुचिशुभं कल्पादिषु यथा पुरा । \\
वाराहमास्थितो रूपमुज्जहार वसुंधराम् ॥२ ॥ \\
% 1.3
वेदपादो यूपदंष्ट्रः क्रतुदन्तश्चितीमुखः । \\
अग्निजिह्वो दर्भरोमा ब्रह्मशीर्षो महातपाः ॥ ३ ॥ \\
% 1.4
अहोरात्रेक्षणो दिव्यो वेदाङ्गश्रुतिभूषणः । \\
आज्यनासः स्रुवतुण्डः सामघोषस्वनो महान् ॥ ४ ॥ \\
% 1.5
धर्मसत्यमयः श्रीमान्क्रमविक्रमसत्कृतः । \\
प्रायश्चित्तमहाघोणः पशुजानुर्महाकृतिः ॥ ५ ॥ \\
% 1.6
उद्गात्रन्त्रो होमलिङ्गो बीजौषधिमहाफलः । \\
वेद्यन्तरात्मा मन्त्रस्फिग्विकृतः सोमशोणितः ॥ ६ ॥ \\
% 1.7
वेदिस्कन्धो हविर्गन्धो हव्यकव्यादिवेगवान् । \\
प्राग्वंशकायो द्युतिमान्नानादीक्षाभिरन्वितः ॥ ७ ॥ \\
% 1.8
दक्षिणाहृदयो योगमहामन्त्रमयो महान् । \\
उपाकर्मौष्ठरुचिरः प्रवर्ग्यावर्तभूषणः ॥ ८ ॥ \\
% 1.9
नानाच्छन्दोगतिपथो गुह्योपनिषदासनः । \\
छायापत्नीसहायो वै मणिशृङ्ग इवोदितः ॥ ९ ॥ \\
% 1.10
महीं सागरपर्यन्तां सशैलवनकाननाम् । \\
एकार्णवजलभ्रष्टामेकार्णवगतः प्रभुः ॥ १० ॥ \\
% 1.11
दंष्ट्राग्रेण समुद्धृत्य लोकानां हितकाम्यया । \\
आदिदेवो महायोगी चकार जगतीं पुनः ॥ ११ ॥ \\
% 1.12
एवं यज्ञवराहेण भूत्वा भूतहितार्थिना । \\
उद्धृता पृथिवी सर्वा रसातलगता पुरा ॥ १२ ॥ \\
% 1.13
उद्धृत्य निश्चले स्थाने स्थापयित्वा तथा स्वके । \\
यथास्थानं विभज्यापस्तद्गता मधुसूदनः ॥ १३ ॥ \\
% 1.14
सामुद्र्यश्च समुद्रेषु नादेयीश्च नदीषु च । \\
पल्वलेषु च पाल्वल्यः सरःसु च सरोभवाः ॥ १४ ॥ \\
% 1.15
पातालसप्तकं चक्रे लोकानां सप्तकं तथा । \\
द्वीपानामुदधीनां च स्थानानि विविधानि च ॥ १५ ॥ \\
% 1.16
स्थानपालांल्लोकपालान्नदीशैलवनस्पतीन् । \\
ऋषींश्च सप्त धर्मज्ञान्वेदान्साङ्गान्सुरासुरान् ॥ १६ ॥ \\
% 1.17
पिशाचोरगगन्धर्वयक्षराक्षसमानुषान् । \\
पशुपक्षिमृगाद्यांश्च भूतग्रामं चतुर्विधम् । \\
मेघेन्द्रचापशम्पाद्यान्यज्ञांश्च विविधांस्तथा ॥ १७ ॥ \\
% 1.18
एवं वराहो भगवान्कृत्वेदं सचराचरम् । \\
जगज्जगाम लोकानामविज्ञातां तदा गतिम् ॥ १८ ॥ \\
% 1.19
अविज्ञातां गतिं याते देवदेवे जनार्दने । \\
वसुधा चिन्तयामास का धृतिर्मे भविष्यति ॥ १९ ॥ \\
% 1.20
पृच्छामि कश्यपं गत्वा स मे वक्ष्यत्यसंशयम् । \\
मदीयां वहते चिन्तां नित्यमेव महामुनिः ॥ २० ॥ \\
% 1.21
एवं सा निश्चयं कृत्वा देवी स्त्रीरूपधारिणी । \\
जगाम कश्यपं द्रष्टुं दृष्टवांस्तां च कश्यपः ॥ २१ ॥ \\
% 1.22
नीलपङ्कजपत्राक्षीं शारदेन्दुनिभाननाम् । \\
अलिसंघालकां शुभ्रां बन्धुजीवाधरां शुभाम् ॥ २२ ॥ \\
% 1.23
सुभ्रूं सुसूक्ष्मदशनां चारुनासां नतभ्रुवम् । \\
कम्बुकण्ठीं संहतोरूं पीनोरुजघनस्थलाम् । २३ ॥ \\
% 1.24
विरेजतुः स्तनौ यस्याः समौ पीनौ निरन्तरौ । \\
शक्रेभकुम्भसंकाशौ शातकुम्भसमद्युती ॥ २४ ॥ \\
% 1.25
मृणालकोमलौ बाहू करौ किसलयोपमौ । \\
रुक्मस्तम्भनिभावूरू गूढे श्लिष्टे च जानुनी ॥ २५ ॥ \\
% 1.26
जङ्घे विरोमे सुसमे पादावतिमनोरमौ । \\
जघनं च घनं मध्यं यथा केशरिणः शिशोः ॥ २६ ॥ \\
% 1.27
प्रभायुता नखास्ताम्रा रूपं सर्वमनोहरम् । \\
कुर्वाणां वीक्षितैर्नित्यं नीलोत्पलयुता दिशः ॥ २७ ॥ \\
% 1.28
कुर्वाणां प्रभया देवीं तथा वितिमिरा दिशः । \\
सुसूक्ष्मशुक्लवसनां रत्नोत्तमविभूषिताम् ॥ २८ ॥ \\
% 1.29
पदन्यासैर्वसुमतीं सपद्मामिव कुर्वतीम् । \\
रूपयौवनसंपन्नां विनीतवदुपस्थिताम् ॥ २९ ॥ \\
% 1.30
समीपमागतां दृष्ट्वा पूजयामास कश्यपः । \\
उवाच तां वरारोहे विज्ञातं हृद्गतं मया ॥ ३० ॥ \\
% 1.31
धरे तव विशालाक्षि गच्छ देवि जनार्दनम् । \\
स ते वक्ष्यत्यशेषेण भाविनी ते यथा धृतिः ॥ ३१ ॥ \\
% 1.32
क्षीरोदे वसतिस्तस्य मया ज्ञाता शुभानने । \\
ध्यानयोगेन चार्वङ्गि त्वदर्थं तत्प्रसादतः ॥ ३२ ॥ \\
% 1.33
एवमित्युक्ता संपूज्य कश्यपं वसुधा ततः । \\
प्रययौ केशवं द्रष्टुं क्षीरोदमथ सागरम् ॥ ३३ ॥ \\
% 1.34
सा ददर्शामृतनिधिं चन्द्ररश्मिमनोहरम् । \\
पवनक्षोभसंजातवीचीशतसमाकुलम् ॥ ॥३४ ॥ \\
% 1.35
हिमवच्छतसंकाशं भूमण्डलमिवापरम् । \\
वीचीहस्तैः प्रचलितैराह्वयानमिव क्षितिम् ॥ ३५ ॥ \\
% 1.36
तैरेव शुभ्रतां चन्द्रे विदधानमिवानिशम् । \\
अन्तरस्थेन हरिणा विगताशेषकल्मषम् ॥ ३६ ॥ \\
% 1.37
यस्मात्तस्मात्तु बिभ्रन्तं सुशुभ्रां तनुमूर्जिताम् । \\
पाण्डुरं खगमागम्यमधोभुवनवर्तिनम् ॥ ३७ ॥ \\
% 1.38
इन्द्रनीलकडाराढ्यं विपरीतमिवाम्बरम् । \\
फलावलीसमुद्भूतवनसंघसमाचितम् ॥ ३८ ॥ \\
% 1.39
निर्मोकमिव शेषाहेर्विस्तीर्णं तमतीव हि । \\
तं दृष्ट्वा तत्र मध्यस्थं ददृशे केशवालयम् ॥ ३९ ॥ \\
% 1.40
अनिर्देश्यपरीमाणमनिर्देश्यर्द्धिसंयुतम् । \\
शेषपर्यङ्कगं तस्मिन्ददर्श मधुसूदनम् ॥ ४० ॥ \\
% 1.41
शेषाहिफणरत्नांशुदुर्विभाव्यमुखाम्बुजम् । \\
शशाङ्कशतसंकाशं सूर्यायुतसमप्रभम् ॥ ४१ ॥ \\
% 1.42
पीतवाससमक्षोभ्यं सर्वरत्नविभूषितम् । \\
मुकुटेनार्कवर्णेन कुण्डलाभ्यां विराजितम् ॥ ४२ ॥ \\
% 1.43
संवाह्यमानाङ्घ्रियुगं लक्ष्म्या करतलैः शुभैः । \\
शरीरधारिभिः शस्त्रैः सेव्यमानं समन्ततः ॥ ४३ ॥ \\
% 1.44
तं दृष्ट्वा पुण्डरीकाक्षं ववन्दे मधुसूदनम् । \\
जानुभ्यामवनीं गत्वा विज्ञापयति चाप्यथ ॥ ४४ ॥ \\
% 1.45
उद्धृताहं त्वया देव रसातलतलं गता । \\
स्वस्थाने स्थापिता विष्णो लोकानां हितकाम्यया ॥ ४५ ॥ \\
% 1.46
तत्राधुना मे देवेश का धृतिर्वै भविष्यति । \\
एवमुक्तस्तदा देव्या देवो वचनमब्रवीत् ॥ ४६ ॥ \\
% 1.47
वर्णाश्रमाचाररताः शास्त्रैकतत्परायणाः । \\
त्वां धरे धारयिष्यन्ति तेषां त्वद्भार आहितः ॥ ४७ ॥ \\
% 1.48
एवमुक्ता वसुमती देवदेवमभाषत । \\
वर्णानामाश्रमाणां च धर्मान्वद सनातनान् ॥ ४८ ॥ \\
% 1.49
त्वत्तोऽहं श्रोतुमिच्छामि त्वं हि मे परमा गतिः ॥ \\
नमस्ते देव देवेश देवारिबलसूदन ॥ ४९ ॥ \\
% 1.50
नारायण जगन्नाथ शङ्खचक्रगदाधर । \\
पद्मनाभ हृषीकेश महाबलपराक्रम ॥ ५० ॥ \\
% 1.51
अतीन्द्रिय सुदुष्पार देव शार्ङ्गधनुर्धर । \\
वराह भीम गोविन्द पुराण पुरुषोत्तम ॥ ५१ ॥ \\
% 1.52
हिरण्यकेश विश्वाक्ष यज्ञमूर्ते निरञ्जन । \\
क्षेत्र क्षेत्रज्ञ लोकेश सलिलार्णवशायक ॥ ५२ ॥ \\
% 1.53
मन्त्र मन्त्रवहाचिन्त्य वेदवेदाङ्गविग्रह । \\
जगतोऽस्य समग्रस्य सृष्टिसंहारकारक ॥ ५३ ॥ \\
% 1.54
धर्माधर्मज्ञ धर्माङ्ग धर्मयोने वरप्रद । \\
विष्वक्सेनामृत व्योम मधुकैटभसूदन ॥ ५४ ॥ \\
% 1.55
बृहतां बृंहणाज्ञेय सर्व सर्वाभयप्रद । \\
वरेण्यानघ जीमूताव्यय निर्माणकारक ॥ ५५ ॥ \\
% 1.56
आप्यायन अपां स्थान चैतन्याधार निष्क्रिय । \\
सप्तशीर्षाध्वरगुरो पुराण पुरुषोत्तम ॥ ५६ ॥ \\
% 1.57
ध्रुवाक्षर सुसूक्ष्मेश भक्तवत्सल पावन । \\
त्वं गतिः सर्वदेवानां त्वं गतिर्ब्रह्मवादिनाम् ॥ ५७ ॥ \\
% 1.58
तथा विदितवेद्यानां गतिस्त्वं पुरुषोत्तम । \\
प्रपन्नास्मि जगन्नाथ ध्रुवं वाचस्पतिं प्रभुम् ॥ ५८ ॥ \\
% 1.59
सुब्रह्मण्यमनाधृष्यं वसुषेणं वसुप्रदम् । \\
महायोगबलोपेतं पृश्निगर्भं धृतार्चिषम् ॥ ५९ ॥ \\
% 1.60
वासुदेवं महात्मानं पुण्डरीकाक्षमच्युतम् । \\
सुरासुरगुरुं देवं विभुं भूतमहेश्वरम् ॥ ६० ॥ \\
% 1.61
एकव्यूहं चतुर्बाहुं जगत्कारणकारणम् । \\
ब्रूहि मे भगवन्धर्मांश्चातुर्वर्ण्यस्य शाश्वतान् ॥ ६१ ॥ \\
% 1.62
आश्रमाचारसंयुक्तान्सरहस्यान्ससंग्रहान् । \\
एवमुक्तस्तु देवेशः पुनः क्षौणीमभाषत ॥ ६२ ॥ \\
% 1.63
शृणु देवि धरे धर्मांश्चातुर्वर्ण्यस्य शाश्वतान् । \\
आश्रमाचारसंयुक्तान्सरहस्यान्ससंग्रहान् ॥ ६३ ॥ \\
% 1.64
ये तु त्वां धारयिष्यन्ति सन्तस्तेषां परायणान् । \\
निषण्णा भव वामोरु काञ्चनेऽस्मिन्वरासने ॥ ६४ ॥ \\
% 1.65
सुखासीना निबोध त्वं धर्मान्निगदतो मम । \\
शुश्रुवे वैष्णवान्धर्मान्सुखासीना धरा तदा ॥ ६५ ॥ \\
% 2.1
ब्राह्मणः क्षत्रियो वैश्यः शूद्रश्चेति वर्णाश्चत्वारः ॥ १ ॥ \\
% 2.2
तेषामाद्या द्विजातयस्त्रयः ॥ २ ॥ \\
% 2.3
तेषां निषेकाद्यः श्मशानान्तो मन्त्रवत्क्रियासमूहः ॥ ३ ॥ \\
% 2.4
तेषां च धर्माः ॥ ४ ॥ \\
% 2.5
ब्राह्मणस्याध्यापनम् ॥ ५ ॥ \\
% 2.6
क्षत्रियस्य शस्त्रनित्यता ॥ ६ ॥ \\
% 2.7
वैश्यस्य पशुपालनम् ॥ ७ ॥ \\
% 2.8
शूद्रस्य द्विजातिशुश्रूषा ॥ ८ ॥ \\
% 2.9
द्विजानां यजनाध्ययने ॥ ९ ॥ \\
% 2.10
अथैतेषां वृत्तयः ॥ १० ॥ \\
% 2.11
ब्राह्मणस्य याजनप्रतिग्रहौ ॥ ११ ॥ \\
% 2.12
क्षत्रियस्य क्षितित्राणम् ॥ १२ ॥ \\
% 2.13
कृषिगोरक्षवाणिज्यकुसीदयोनिपोषणानि वैश्यस्य ॥ १३ ॥ \\
% 2.14
शूद्रस्य सर्वशिल्पानि ॥ १४ ॥ \\
% 2.15
आपद्यनन्तरा वृत्तिः ॥ १५ ॥ \\
% 2.16
क्षमा सत्यं दमः शौचं दानमिन्द्रियसंयमः । \\
अहिंसा गुरुशुश्रूषा तीर्थानुसरणं दया ॥ १६ ॥ \\
% 2.17
आर्जवं लोभशून्यत्वं देवब्राह्मणपूजनम् । \\
अनभ्यसूया च तथा धर्मः सामान्य उच्यते ॥ १७ ॥ \\
% 3.1
अथ राजधर्माः ॥ १ ॥ \\
% 3.2
प्रजापरिपालनम् ॥ २ ॥ \\
% 3.3
वर्णाश्रमाणां स्वे स्वे धर्मे व्यवस्थापनम् ॥ ३ ॥ \\
% 3.4
राजा च जाङ्गलं पशव्यं सस्योपेतं देशमाश्रयेत् ॥ ४ ॥ \\
% 3.5
वैश्यशूद्रप्रायं च ॥ ५ ॥ \\
% 3.6
तत्र धन्वनृमहीवारिवृक्षगिरिदुर्गाणामन्यतमं दुर्गमाश्रयेत् ॥ ६ ॥ \\
% 3.7
तत्र स्वस्वग्रामाधिपान्कुर्यात् ॥ ७ ॥ \\
% 3.8
दशाध्यक्षान् ॥ ८ ॥ \\
% 3.9
शताध्यक्षान् ॥ ९ ॥ \\
% 3.10
देशाध्यक्षांश्च ॥ १० ॥ \\
% 3.11
ग्रामदोषाणां ग्रामाध्यक्षः परीहारं कुर्यात् ॥ ११ ॥ \\
% 3.12
अशक्तो दशग्रामाध्यक्षाय निवेदयेत् ॥ १२ ॥ \\
% 3.13
सोऽप्यशक्तः शताध्यक्षाय ॥ १३ ॥ \\
% 3.14
सोऽप्यशक्तो देशाध्यक्षाय ॥ १४ ॥ \\
% 3.15
देशाध्यक्षोऽपि सर्वात्मना दोषमुच्छिन्द्यात् ॥ १५ ॥ \\
% 3.16
आकरशुल्कतरनागवनेष्वाप्तान्नियुञ्जीत ॥ १६ ॥ \\
% 3.17
धर्मिष्ठान्धर्मकार्येषु ॥ १७ ॥ \\
% 3.18
निपुणानर्थकार्येषु ॥ १८ ॥ \\
% 3.19
शूरान्संग्रामकर्मसु ॥ १९ ॥ \\
% 3.20
उग्रानुग्रेषु ॥ २० ॥ \\
% 3.21
षण्ढान्स्त्रीषु ॥ २१ ॥ \\
% 3.22
प्रजाभ्यो बल्यर्थं संवत्सरेण धान्यतः षष्ठमंशमादद्यात् ॥ २२ ॥ \\
% 3.23
सर्वसस्येभ्यश्च ॥ २३ ॥ \\
% 3.24
द्विकं शतं पशुहिरण्येभ्यो वस्त्रेभ्यश्च ॥ २४ ॥ \\
% 3.25
मांसमधुघृतौषधिगन्धपुष्पमूलफलरसदारुपत्राजिनमृद्भाण्डाश्मभाण्डवैदलेभ्यः षष्ठभागम् ॥ २५ ॥ \\
% 3.26
ब्राह्मणेभ्यः करादानं न कुर्यात् ॥ २६ ॥ \\
% 3.27
ते हि राज्ञो धर्मकरदाः ॥ २७ ॥ \\
% 3.28
राजा च प्रजाभ्यः सुकृतदुष्कृतेभ्यः षष्ठांशभाक् ॥ २८ ॥ \\
% 3.29
स्वदेशपण्याच्च शुल्कांशं दशममादद्यात् ॥ २९ ॥ \\
% 3.30
परदेशपण्याच्च विंशतितमम् ॥ ३० ॥ \\
% 3.31
शुल्कस्थानादपक्रामन्सर्वापहारमाप्नुयात् ॥ ३१ ॥ \\
% 3.32
शिल्पिनः कर्मजीविनश्च शूद्राश्च मासेनैकं राज्ञः कर्म कुर्युः ॥ ३२ ॥ \\
% 3.33
स्वाम्यमात्यदुर्गकोशदण्डराष्ट्रमित्राणि प्रकृतयः ॥ ३३ ॥ \\
% 3.34
तद्दूषकांश्च हन्यात् ॥ ३४ ॥ \\
% 3.35
स्वराष्ट्रपरराष्ट्रयोश्च चारचक्षुः स्यात् ॥ ३५ ॥ \\
% 3.36
साधूनां पूजनं कुर्यात् ॥ ३६ ॥ \\
% 3.37
दुष्टांश्च हन्यात् ॥ ३७ ॥ \\
% 3.38
शत्रुमित्रोदासीनमध्यमेषु सामभेददानदण्डान्यथार्हं यथाकालं प्रयुञ्जीत ॥ ३८ ॥ \\
% 3.39
संधिविग्रहयानासनसंश्रयद्वैधीभावांश्च यथाकालमाश्रयेत् ॥ ३९ ॥ \\
% 3.40
चैत्रे मार्गशीर्षे वा यात्रां यायात् ॥ ४० ॥ \\
% 3.41
परस्य व्यसने वा ॥ ४१ ॥ \\
% 3.42
परदेशावाप्तौ तद्देशधर्मान्नोच्छिन्द्यात् ॥ ४२ ॥ \\
% 3.43
परेणाभियुक्तश्च सर्वात्मना स्वराष्ट्रं गोपायेत् ॥ ४३ ॥ \\
% 3.44
नास्ति राज्ञां समरे तनुत्यागसदृशो धर्मः ॥ ४४ ॥ \\
% 3.45
गोब्राह्मणनृपमित्रधनदारजीवितरक्षणाद्ये हतास्ते स्वर्गलोकभाजः ॥ ४५ ॥ \\
% 3.46
वर्णसंकररक्षणार्थं च ॥ ४६ ॥ \\
% 3.47
राजा परपुरावाप्तौ तु तत्र तत्कुलीनमभिषिञ्चेत् ॥ ४७ ॥ \\
% 3.48
न राजकुलमुच्छिन्द्यात् ॥ ४८ ॥ \\
% 3.49
अन्यत्राकुलीनराजकुलात् ॥ ४९ ॥ \\
% 3.50
मृगयाक्षस्त्रीपानाभिरतिं परिहरेत् ॥ ५० ॥ \\
% 3.51
वाक्पारुष्यदण्डपारुष्ये च ॥ ५१ ॥ \\
% 3.52
नार्थदूषणं कुर्यात् ॥ ५२ ॥ \\
% 3.53
आद्यद्वाराणि नोच्छिन्द्यात् ॥ ५३ ॥ \\
% 3.54
नापात्रवर्षी स्यात् ॥ ५४ ॥ \\
% 3.55
आकरेभ्यः सर्वमादद्यात् ॥ ५५ ॥ \\
% 3.56
निधिं लब्ध्वा तदर्धं ब्राह्मणेभ्यो दद्यात् ॥ ५६ ॥ \\
% 3.57
द्वितीयमर्धं कोशे प्रवेशयेत् ॥ ५७ ॥ \\
% 3.58
निधिं ब्राह्मणो लब्ध्वा सर्वमादद्यात् ॥ ५८ ॥ \\
% 3.59
क्षत्रियश्चतुर्थमंशं राज्ञेऽपरं चतुर्थमंशं ब्राह्मणेभ्योऽर्धमादद्यात् ॥ ५९ ॥ \\
% 3.60
वैश्यस्तु चतुर्थमंशं राज्ञे दद्याद्ब्राह्मणेभ्योऽर्धमंशमादद्यात् ॥ ६० ॥ \\
% 3.61
शूद्रश्चावाप्तं द्वादशधा विभज्य पञ्चांशान्राज्ञे दद्यात्पञ्चांशान्ब्राह्मणेभ्योऽंशद्वयमादद्यात् ॥ ६१ ॥ \\
% 3.62
अनिवेदितविज्ञातस्य सर्वमपहरेत् ॥ ६२ ॥ \\
% 3.63
स्वनिहिताद्राज्ञे ब्राह्मणवर्जं द्वादशमंशं दद्युः ॥ ६३ ॥ \\
% 3.64
परनिहितं स्वनिहितमिति ब्रुवंस्तत्समं दण्डमावहेत् ॥ ६४ ॥ \\
% 3.65
बालानाथस्त्रीधनानि च राजा परिपालयेत् ॥ ६५ ॥ \\
% 3.66
चौरहृतं धनमवाप्य सर्वमेव सर्ववर्णेभ्यो दद्यात् ॥ ६६ ॥ \\
% 3.67
अनवाप्य च स्वकोशादेव दद्यात् ॥ ६७ ॥ \\
% 3.68
शान्तिस्वस्त्ययनैर्दैवोपघातान्प्रशमयेत् ॥ ६८ ॥ \\
% 3.69
परचक्रोपघातांश्च शस्त्रनित्यतया ॥ ६९ ॥ \\
% 3.70
वेदेतिहासधर्मशास्त्रार्थकुशलं कुलीनमव्यङ्गं तपस्विनं पुरोहितं च वरयेत् ॥ ७० ॥ \\
% 3.71
शुचीनलुब्धानवहिताञ्छक्तिसंपन्नान्सर्वार्थेषु च सहायान् ॥ ७१ ॥ \\
% 3.72
स्वयमेव व्यवहारान्पश्येद्विद्वद्भिर्ब्राह्मणैः सार्धम् ॥ ७२ ॥ \\
% 3.73
व्यवहारदर्शने ब्राह्मणं वा नियुञ्ज्यात् ॥ ७३ ॥ \\
% 3.74
जन्मकर्मव्रतोपेताश्च राज्ञा सभासदः कार्या रिपौ मित्रे च ये समाः कामक्रोधभयलोभादिभिः कार्यार्थभिरनाहार्याः ॥ ७४ ॥ \\
% 3.75
राजा च सर्वकार्येषु सांवत्सराधीनः स्यात् ॥ ७५ ॥ \\
% 3.76
देवब्राह्मणान्सततमेव पूजयेत् ॥ ७६ ॥ \\
% 3.77
वृद्धसेवी भवेत् ॥ ७७ ॥ \\
% 3.78
यज्ञयाजी च ॥ ७८ ॥ \\
% 3.79
न चास्य विषये ब्राह्मणः क्षुधार्तोऽवसीदेत् ॥ ७९ ॥ \\
% 3.80
न चान्योऽपि सत्कर्मनिरतः ॥ ८० ॥ \\
% 3.81
ब्राह्मणेभ्यश्च भुवं प्रतिपादयेत् ॥ ८१ ॥ \\
% 3.82
येषां च प्रतिपादयेत्तेषां स्ववंश्यान्भुवःप्रमाणं दानच्छेदोपवर्णनं च पटे ताम्रपट्टे वा लिखितं स्वमुद्राङ्कितं चागामिनृपविज्ञापनार्थं दद्यात् ॥ ८२ ॥ \\
% 3.83
परदत्तां च भुवं नापहरेत् ॥ ८३ ॥ \\
% 3.84
ब्राह्मणेभ्यः सर्वदायान्प्रयच्छेत् ॥ ८४ ॥ \\
% 3.85
सर्वतस्त्वात्मानं गोपायेत् ॥ ८५ ॥ \\
% 3.86
सुदर्शनश्च स्यात् ॥ ८६ ॥ \\
% 3.87
विषघ्नागदमन्त्रधारी च ॥ ८७ ॥ \\
% 3.88
नापरीक्षितमुपयुञ्ज्यात् ॥ ८८ ॥ \\
% 3.89
स्मितपूर्वाभिभाषी स्यात् ॥ ८९ ॥ \\
% 3.90
वध्येष्वपि न भ्रूकुटीमाचरेत् ॥ ९० ॥ \\
% 3.91
अपराधानुरूपं च दण्डं दण्ड्येषु दापयेत् ॥ ९१ ॥ \\
% 3.92
सम्यग्दण्डप्रणयनं कुर्यात् ॥ ९२ ॥ \\
% 3.93
द्वितीयमपराधं न स कस्यचित्क्षमेत ॥ ९३ ॥ \\
% 3.94
स्वधर्ममपालयन्नादण्ड्यो नामास्ति राज्ञः ॥ ९४ ॥ \\
% 3.95
यत्र श्यामो लोहिताक्षो दण्डश्चरति निर्भयः । \\
प्रजास्तत्र विवर्धन्ते नेता चेत्साधु पश्यति ॥ ९५ ॥ \\
% 3.96
स्वराष्ट्रे न्यायदण्डः स्याद्भृशदण्डश्च शत्रुषु । \\
सुहृत्स्वजिह्मः स्निग्धेषु ब्राह्मणेषु क्षमान्वितः ॥ ९६ ॥ \\
% 3.97
एवंवृत्तस्य नृपतेः शीलोञ्छेनापि जीवतः । \\
विस्तीर्यते यशो लोके तैलबिन्दुरिवाम्भसि ॥ ९७ ॥ \\
% 3.98
प्रजासुखे सुखी राजा तद्दुःखे यश्च दुःखितः । \\
स कीर्तियुक्तो लोकेऽस्मिन्प्रेत्य स्वर्गे महीयते ॥ ९८ ॥ \\
% 4.1
जालस्थार्कमरीचिगतं रजस्त्रसरेणुसंज्ञकम् ॥ १ ॥ \\
% 4.2
तदष्टकं लिक्षा ॥ २ ॥ \\
% 4.3
तत्त्रयं राजसर्षपः ॥ ३ ॥ \\
% 4.4
तत्त्रयं गौरसर्षपः ॥ ४ ॥ \\
% 4.5
तत्षट्कं यवः ॥ ५ ॥ \\
% 4.6
तत्त्रयं कृष्णलम् ॥ ६ ॥ \\
% 4.7
तत्पञ्चकं माषः ॥ ७ ॥ \\
% 4.8
तद्द्वादशकमक्षार्धम् ॥ ८ ॥ \\
% 4.9
अक्षार्धमेव सचतुर्माषकं सुवर्णः ॥ ९ ॥ \\
% 4.10
चतुःसुवर्णको निष्कः ॥ १० ॥ \\
% 4.11
द्वे कृष्णले समधृते रूप्यमाषकः ॥ ११ ॥ \\
% 4.12
तत्षोडशकं धरणम् ॥ १२ ॥ \\
% 4.13
ताम्रकार्षिकः कार्षापणः ॥ १३ ॥ \\
% 4.14
पणानां द्वे शते सार्धे प्रथमः साहसः स्मृतः । \\
मध्यमः पञ्च विज्ञेयः सहस्रं त्वेव चोत्तमः ॥ १४ ॥ \\
% 5.1
अथ महापातकिनो ब्राह्मणवर्जं सर्वे वध्याः ॥ १ ॥ \\
% 5.2
न शारीरो ब्राह्मणस्य दण्डः ॥ २ ॥ \\
% 5.3
स्वदेशाद्ब्राह्मणं कृताङ्कं विवासयेत् ॥ ३ ॥ \\
% 5.4
तस्य च ब्रह्महत्यायामशिरस्कं पुरुषं ललाटे कुर्यात् ॥ ४ ॥ \\
% 5.5
सुराध्वजं सुरापाने ॥ ५ ॥ \\
% 5.6
श्वपदं स्तेये ॥ ६ ॥ \\
% 5.7
भगं गुरुतल्पगमने ॥ ७ ॥ \\
% 5.8
अन्यत्रापि वध्यकर्मणि तिष्ठन्तं समग्रधनमक्षतं विवासयेत् ॥ ८ ॥ \\
% 5.9
कूटशासनकर्तॄंश्च राजा हन्यात् ॥ ९ ॥ \\
% 5.10
कूटलेख्यकारांश्च ॥ १० ॥ \\
% 5.11
गरदाग्निदप्रसह्यतस्करान्स्त्रीबालपुरुषघातिनश्च ॥ ११ ॥ \\
% 5.12
ये च धान्यं दशभ्यः कुम्भेभ्योऽधिकमपहरेयुः ॥ १२ ॥ \\
% 5.13
धरिममेयानां शतादभ्यधिकम् ॥ १३ ॥ \\
% 5.14
ये चाकुलीना राज्यमभिकामयेयुः ॥ १४ ॥ \\
% 5.15
सेतुभेदकांश्च ॥ १५ ॥ \\
% 5.16
प्रसह्यतस्कराणां चावकाशभक्तप्रदांश्च ॥ १६ ॥ \\
% 5.17
अन्यत्र राजाशक्तेः ॥ १७ ॥ \\
% 5.18
स्त्रियमशक्तभर्तृकां तदतिक्रमणीं च ॥ १८ ॥ \\
% 5.19
हीनवर्णोऽधिकवर्णस्य येनाङ्गेनापराधं कुर्यात्तदेवास्य शातयेत् ॥ १९ ॥ \\
% 5.20
एकासनोपवेशी कट्यां कृताङ्को निर्वास्यः ॥ २० ॥ \\
% 5.21
निष्ठीव्योष्ठद्वयविहीनः कार्यः ॥ २१ ॥ \\
% 5.22
अवशर्धयिता च गुदहीनः ॥ २२ ॥ \\
% 5.23
आक्रोशयिता च विजिह्वः ॥ २३ ॥ \\
% 5.24
दर्पेण धर्मोपदेशकारिणो राजा तप्तमासेचयेत्तैलमास्ये ॥ २४ ॥ \\
% 5.25
द्रोहेण च नामजातिग्रहणे दशाङ्गुलोऽस्य शङ्कुर्निखेयः ॥ २५ ॥ \\
% 5.26
श्रुतदेशजातिकर्मणामन्यथावादी कार्षापणशतद्वयं दण्ड्यः ॥ २६ ॥ \\
% 5.27
काणखञ्जादीनां तथावाद्यपि कार्षापणद्वयम् ॥ २७ ॥ \\
% 5.28
गुरूनाक्षिपन्कार्षापणशतद्वयम् ॥ २८ ॥ \\
% 5.29
परस्य पतनीयाक्षेपे कृते तूत्तमसाहसम् ॥ २९ ॥ \\
% 5.30
उपपातकयुक्ते मध्यमम् ॥ ३० ॥ \\
% 5.31
त्रैविद्यवृद्धानां क्षेपे जातिपूगानां च ॥ ३१ ॥ \\
% 5.32
ग्रामदेशयोः प्रथमसाहसम् ॥ ३२ ॥ \\
% 5.33
न्यङ्गतायुक्ते क्षेपे कार्षापणशतम् ॥ ३३ ॥ \\
% 5.34
मातृयुक्ते तूत्तमम् ॥ ३४ ॥ \\
% 5.35
समवर्णाक्रोशने द्वादश पणान्दण्ड्यः ॥ ३५ ॥ \\
% 5.36
हीनवर्णाक्रोशने षड्दण्ड्यः ॥ ३६ ॥ \\
% 5.37
यथाकालमुत्तमसवर्णाक्षेपे तत्प्रमाणो दण्डः ॥ ३७ ॥ \\
% 5.38
त्रयो वा कार्षापणाः ॥ ३८ ॥ \\
% 5.39
शुक्तवाक्याभिधाने त्वेवमेव ॥ ३९ ॥ \\
% 5.40
पारजायी सवर्णागमने तूत्तमसाहसं दण्ड्यः ॥ ४० ॥ \\
% 5.41
हीनवर्णागमने मध्यमम् ॥ ४१ ॥ \\
% 5.42
गोगमने च ॥ ४२ ॥ \\
% 5.43
अन्त्यागमने वध्यः ॥ ४३ ॥ \\
% 5.44
पशुगमने कार्षापणशतं दण्ड्यः ॥ ४४ ॥ \\
% 5.45
दोषमनाख्याय कन्यां प्रयच्छंश्च ॥ ४५ ॥ \\
% 5.46
तां च बिभृयात् ॥ ४६ ॥ \\
% 5.47
अदुष्टां दुष्टामिति ब्रुवन्नुत्तमसाहसम् ॥ ४७ ॥ \\
% 5.48
गजाश्वोष्ट्रगोघाती त्वेककरपादः कार्यः ॥ ४८ ॥ \\
% 5.49
विमांसविक्रयी च ॥ ४९ ॥ \\
% 5.50
ग्राम्यपशुघाती कार्षापणशतं दण्ड्यः ॥ ५० ॥ \\
% 5.51
पशुस्वामिने तन्मूल्यं दद्यात् ॥ ५१ ॥ \\
% 5.52
आरण्यपशुघाती पञ्चाशतं कार्षापणान् ॥ ५२ ॥ \\
% 5.53
पक्षिघाती मत्स्यघाती च दश कार्षापणान् ॥ ५३ ॥ \\
% 5.54
कीटोपघाती च कार्षापणम् ॥ ५४ ॥ \\
% 5.55
फलोपगमद्रुमच्छेदी तूत्तमसाहसम् ॥ ५५ ॥ \\
% 5.56
पुष्पोपगमद्रुमच्छेदी मध्यमम् ॥ ५६ ॥ \\
% 5.57
वल्लीगुल्मलताछेदी कार्षापणशतम् ॥ ५७ ॥ \\
% 5.58
तृणच्छेद्येकम् ॥ ५८ ॥ \\
% 5.59
सर्वे च तत्स्वामिनां तदुत्पत्तिम् ॥ ५९ ॥ \\
% 5.60
हस्तेनोद्गूरयिता दश कार्षापणान् ॥ ६० ॥ \\
% 5.61
पादेन विंशतिम् ॥ ६१ ॥ \\
% 5.62
काष्ठेन प्रथमसाहसम् ॥ ६२ ॥ \\
% 5.63
पाषाणेन मध्यमम् ॥ ६३ ॥ \\
% 5.64
शस्त्रेणोत्तमम् ॥ ६४ ॥ \\
% 5.65
पादकेशांशुककरलुण्ठने दश पणान्दण्ड्यः ॥ ६५ ॥ \\
% 5.66
शोणितेन विना दुःखमुत्पादयिता द्वात्रिंशत्पणान् ॥ ६६ ॥ \\
% 5.67
सह शोणितेन चतुःषष्टिम् ॥ ६७ ॥ \\
% 5.68
करपाददन्तभङ्गे कर्णनासाविकर्तने मध्यमम् ॥ ६८ ॥ \\
% 5.69
चेष्टाभोजनवाग्रोधे प्रहारदाने च ॥ ६९ ॥ \\
% 5.70
नेत्रकंधराबाहुसक्थ्यंसभङ्गे चोत्तमम् ॥ ७० ॥ \\
% 5.71
उभयनेत्रभेदिनं राजा यावज्जीवं बन्धनान्न विमुञ्चेत् ॥ ७१ ॥ \\
% 5.72
तादृशमेव वा कुर्यात् ॥ ७२ ॥ \\
% 5.73
एकं बहूनां निघ्नतां प्रत्येकमुक्ताद्दण्डाद्द्विगुणः ॥ ७३ ॥ \\
% 5.74
उत्क्रोशन्तमनभिधावतां तत्समीपवर्तिनां संसरतां च ॥ ७४ ॥ \\
% 5.75
सर्वे च पुरुषपीडाकरास्तदुत्थानव्ययं दद्युः ॥ ७५ ॥ \\
% 5.76
ग्राम्यपशुपीडाकराश्च ॥ ७६ ॥ \\
% 5.77
गोऽश्वोष्ट्रगजापहार्येककरपादः कार्यः ॥ ७७ ॥ \\
% 5.78
अजाव्यपहार्येककरश्च ॥ ७८ ॥ \\
% 5.79
धान्यापहार्येकादशगुणं दण्ड्यः ॥ ७९ ॥ \\
% 5.80
सस्यापहारी च ॥ ८० ॥ \\
% 5.81
सुवर्णरजतवस्त्राणां पञ्चाशतस्त्वभ्यधिकमपहरन्विकरः ॥ ८१ ॥ \\
% 5.82
तदूनमेकादशगुणं दण्ड्यः ॥ ८२ ॥ \\
% 5.83
सूत्रकार्पासगोमयगुडदधिक्षीरतक्रतृणलवणमृद्भस्मपक्षिमत्स्यघृततैलमांसमधुवैदलवेणुमृन्मयलोहभाण्डानामपहर्ता मूल्यात्त्रिगुणं दण्ड्यः ॥ ८३ ॥ \\
% 5.84
पक्वान्नानां च ॥ ८४ ॥ \\
% 5.85
पुष्पहरितगुल्मवल्लीलतापर्णानामपहरणे पञ्च कृष्णलान् ॥ ८५ ॥ \\
% 5.86
शाकमूलफलानां च ॥ ८६ ॥ \\
% 5.87
रत्नापहार्युत्तमसाहसम् ॥ ८७ ॥ \\
% 5.88
अनुक्तद्रव्याणामपहर्ता मूल्यसमम् ॥ ८८ ॥ \\
% 5.89
स्तेनाः सर्वमपहृतं धनिकस्य दाप्याः ॥ ८९ ॥ \\
% 5.90
ततस्तेषामभिहितदण्डप्रयोगः ॥ ९० ॥ \\
% 5.91
येषां देयः पन्थास्तेषामपथदायी कार्षापणपञ्चविंशतिं दण्ड्यः ॥ ९१ ॥ \\
% 5.92
आसनार्हस्यासनमददच्च ॥ ९२ ॥ \\
% 5.93
पूजार्हमपूजयंश्च ॥ ९३ ॥ \\
% 5.94
प्रातिवेश्यब्राह्मणे निमन्त्रणातिक्रमे च ॥ ९४ ॥ \\
% 5.95
निमन्त्रयित्वा भोजनादायिनश्च ॥ ९५ ॥ \\
% 5.96
निमन्त्रितस्तथेत्युक्त्वा चाभुञ्जानः सुवर्णमाषकम् ॥ ९६ ॥ \\
% 5.97
निमन्त्रयितुश्च द्विगुणमन्नम् ॥ ९७ ॥ \\
% 5.98
अभक्ष्येण ब्राह्मणदूषयिता षोडश सुवर्णान् ॥ ९८ ॥ \\
% 5.99
जात्यपहारिणा शतम् ॥ ९९ ॥ \\
% 5.100
सुरया वध्यः ॥ १०० ॥ \\
% 5.101
क्षत्रियं दूषयितुस्तदर्धम् ॥ १०१ ॥ \\
% 5.102
वैश्यं दूषयितुस्तदर्धमपि ॥ १०२ ॥ \\
% 5.103
शूद्रं दूषयितुः प्रथमसाहसम् ॥ १०३ ॥ \\
% 5.104
अस्पृश्यः कामकारेण स्पृश्यं स्पृशन्वध्यः ॥ १०४ ॥ \\
% 5.105
रजस्वलां शिफाभिस्ताडयेत् ॥ १०५ ॥ \\
% 5.106
पथ्युद्यानोदकसमीपेऽप्यशुचिकारी पणशतम् ॥ १०६ ॥ \\
% 5.107
तच्चापास्यात् ॥ १०७ ॥ \\
% 5.108
गृहभूकुड्याद्युपभेत्ता मध्यमसाहसं दण्ड्यः ॥ १०८ ॥ \\
% 5.109
तच्च योजयेत् ॥ १०९ ॥ \\
% 5.110
गृहे पीडाकरं द्रव्यं प्रक्षिपन्पणशतम् ॥ ११० ॥ \\
% 5.111
साधारण्यापलापी च ॥ १११ ॥ \\
% 5.112
प्रेषितस्याप्रदाता च ॥ ११२ ॥ \\
% 5.113
पितृपुत्राचार्ययाज्यर्त्विजामन्योन्यापतितत्यागी च ॥ ११३ ॥ \\
% 5.114
न च ताञ्जह्यात् ॥ ११४ ॥ \\
% 5.115
शूद्रप्रव्रजितानां दैवे पित्र्ये भोजकश्च ॥ ११५ ॥ \\
% 5.116
अयोग्यकर्मकारी च ॥ ११६ ॥ \\
% 5.117
समुद्रगृहभेदकश्च ॥ ११७ ॥ \\
% 5.118
अनियुक्तः शपथकारी ॥ ११८ ॥ \\
% 5.119
पशूनां पुंस्त्वोपघातकारी च ॥ ११९ ॥ \\
% 5.120
पितापुत्रविरोधे तु साक्षिणां दशपणो दण्डः ॥ १२० ॥ \\
% 5.121
यस्तयोश्चान्तरे स्यात्तस्योत्तमसाहसः ॥ १२१ ॥ \\
% 5.122
तुलामानकूटकर्तुश्च ॥ १२२ ॥ \\
% 5.123
तदकूटे कूटवादिनश्च ॥ १२३ ॥ \\
% 5.124
द्रव्याणां प्रतिरूपविक्रयिकस्य च ॥ १२४ ॥ \\
% 5.125
संभूयवणिजां पण्यमनर्घेणावरुन्धताम् ॥ १२५ ॥ \\
% 5.126
प्रत्येकं विक्रीणतां च ॥ १२६ ॥ \\
% 5.127
गृहीतमूल्यं पण्यं यः क्रेतुर्नैव दद्यात्तस्यासौ सोदयं दाप्यः ॥ १२७ ॥ \\
% 5.128
राज्ञा च पणशतं दण्ड्यः ॥ १२८ ॥ \\
% 5.129
क्रीतमक्रीणतो या हानिः सा क्रेतुरेव स्यात् ॥ १२९ ॥ \\
% 5.130
राजविनिषिद्धं विक्रीणतस्तदपहारः ॥ १३० ॥ \\
% 5.131
तारिकः स्थलजं शुल्कं गृह्णन्दश पणान्दण्ड्यः ॥ १३१ ॥ \\
% 5.132
ब्रह्मचारिवानप्रस्थभिक्षुगुर्विणीतीर्थानुसारिणां नाविकः शौल्किकः शुल्कमाददानश्च ॥ १३२ ॥ \\
% 5.133
तच्च तेषां दद्यात् ॥ १३३ ॥ \\
% 5.134
द्यूते कूटाक्षदेविनां करच्छेदः ॥ १३४ ॥ \\
% 5.135
उपधिदेविनां संदंशच्छेदः ॥ १३५ ॥ \\
% 5.136
ग्रन्थिभेदकानां करच्छेदः ॥ १३६ ॥ \\
% 5.137
दिवा पशूनां वृकाद्युपघाते पाले त्वनायति पालदोषः ॥ १३७ ॥ \\
% 5.138
विनष्टपशुमूल्यं च स्वामिने दद्यात् ॥ १३८ ॥ \\
% 5.139
अननुज्ञातां दुहन्पञ्चविंशतिं कार्षापणान् ॥ १३९ ॥ \\
% 5.140
महिषी चेत्सस्यनाशं कुर्यात्तत्पालस्त्वष्टौ माषान्दण्ड्यः ॥ १४० ॥ \\
% 5.141
अपालायाः स्वामी ॥ १४१ ॥ \\
% 5.142
अश्वस्तूष्ट्रो गर्दभो वा ॥ १४२ ॥ \\
% 5.143
गौश्चेत्तदर्धम् ॥ १४३ ॥ \\
% 5.144
तदर्धमजाविकम् ॥ १४४ ॥ \\
% 5.145
भक्षयित्वोपविष्टेषु द्विगुणम् ॥ १४५ ॥ \\
% 5.146
सर्वत्र स्वामिने विनष्टसस्यमूल्यं च ॥ १४६ ॥ \\
% 5.147
पथि ग्रामे विवीतान्ते न दोषः ॥ १४७ ॥ \\
% 5.148
अनावृते च ॥ १४८ ॥ \\
% 5.149
अल्पकालम् ॥ १४९ ॥ \\
% 5.150
उत्सृष्टवृषभसूतिकानां च ॥ १५० ॥ \\
% 5.151
यस्तूत्तमवर्णान्दास्ये नियोजयेत्तस्योत्तमसाहसो दण्डः ॥ १५१ ॥ \\
% 5.152
त्यक्तप्रव्रज्यो राज्ञो दास्यं कुर्यात् ॥ १५२ ॥ \\
% 5.153
भृतकश्चापूर्णे काले भृतिं त्यजन्सकलमेव मूल्यं दद्यात् ॥ १५३ ॥ \\
% 5.154
राज्ञे च पणशतं दद्यात् ॥ १५४ ॥ \\
% 5.155
तद्दोषेण यद्विनश्येत्तत्स्वामिने ॥ १५५ ॥ \\
% 5.156
अन्यत्र दैवोपघातात् ॥ १५६ ॥ \\
% 5.157
स्वामी चेद्भृतकमपूर्णे काले जह्यात्तस्य सर्वमेव मूल्यं दद्यात् ॥ १५७ ॥ \\
% 5.158
पणशतं च राजनि ॥ १५८ ॥ \\
% 5.159
अन्यत्र भृतकदोषात् ॥ १५९ ॥ \\
% 5.160
यः कन्यां पूर्वदत्तामन्यस्मै दद्यात्स चौरवच्छास्यः ॥ १६० ॥ \\
% 5.161
वरदोषं विना ॥ १६१ ॥ \\
% 5.162
निर्दोषां परित्यजन् ॥ १६२ ॥ \\
% 5.163
पत्नीं च ॥ १६३ ॥ \\
% 5.164
अजानानः प्रकाशं यः परद्रव्यं क्रीणीयात्तत्र तस्यादोषः ॥ १६४ ॥ \\
% 5.165
स्वामी द्रव्यमाप्नुयात् ॥ १६५ ॥ \\
% 5.166
यद्यप्रकाशं हीनमूल्यं च क्रीणीयात्तदा क्रेता विक्रेता च चौरवच्छास्यौ ॥ १६६ ॥ \\
% 5.167
गणद्रव्यापहर्ता विवास्यः ॥ १६७ ॥ \\
% 5.168
तत्संविदं यश्च लङ्घयेत् ॥ १६८ ॥ \\
% 5.169
निक्षेपापहार्यर्थवृद्धिसहितं धनं धनिकस्य दाप्यः ॥ १६९ ॥ \\
% 5.170
राज्ञा चौरवच्छास्यः ॥ १७० ॥ \\
% 5.171
यश्चानिक्षिप्तं निक्षिप्तमिति ब्रूयात् ॥ १७१ ॥ \\
% 5.172
सीमाभेत्तारमुत्तमसाहसं दण्डयित्वा पुनः सीमां लिङ्गान्वितां कारयेत् ॥ १७२ ॥ \\
% 5.173
जातिभ्रंशकरस्याभक्ष्यस्य भक्षयिता विवास्यः ॥ १७३ ॥ \\
% 5.174
अभक्ष्यस्याविक्रेयस्य विक्रयी देवप्रतिमाभेदकश्चोत्तमसाहसं दण्डनीयः ॥ १७४ ॥ \\
% 5.175
भिषङ्मिथ्याचरन्नुत्तमेषु पुरुषेषु ॥ १७५ ॥ \\
% 5.176
मध्यमेषु मध्यमम् ॥ १७६ ॥ \\
% 5.177
तिर्यक्षु प्रथमम् ॥ १७७ ॥ \\
% 5.178
प्रतिश्रुतस्याप्रदायी तद्दापयित्वा प्रथमसाहसं दण्ड्यः ॥ १७८ ॥ \\
% 5.179
कूटसाक्षिणां सर्वस्वापहारः कार्यः ॥ १७९ ॥ \\
% 5.180
उत्कोचोपजीविनां सभ्यानां च ॥ १८० ॥ \\
% 5.181
गोचर्ममात्राधिकां भुवमन्यस्याधीकृतां तस्मादनिर्मोच्यान्यस्य यः प्रयच्छेत्स वध्यः ॥ १८१ ॥ \\
% 5.182
ऊनां चेत्षोडश सुवर्णान्दण्ड्यः ॥ १८२ ॥ \\
% 5.183
एकोऽश्नीयाद्यदुत्पन्नं नरः संवत्सरं फलम् । \\
गोचर्ममात्रा सा क्षौणी स्तोका वा यदि वा बहु ॥ १८३ ॥ \\
% 5.184
ययोर्निक्षिप्त आधिस्तौ विवदेतां यदा नरौ । \\
यस्य भुक्तिः फलं तस्य बलात्कारं विना कृता ॥ १८४ ॥ \\
% 5.185
सागमेन तु भोगेन भुक्तं सम्यग्यदा तु यत् । \\
आहर्ता लभते तत्र नापहार्यं तु तत्क्वचित् ॥ १८५ ॥ \\
% 5.186
पित्रा भुक्तं तु यद्द्रव्यं भुक्त्याचारेण धर्मतः । \\
तस्मिन्प्रेते न वाच्योऽसौ भुक्त्या प्राप्तं हि तस्य तत् ॥ १८६ ॥ \\
% 5.187
त्रिभिरेव तु या भुक्ता पुरुषैर्भूर्यथाविधि । \\
लेख्याभावेऽपि तां तत्र चतुर्थः समवाप्नुयात् ॥ १८७ ॥ \\
% 5.188
नखिनां शृङ्गिणां चैव दंष्ट्रिणामाततायिनाम् । \\
हस्त्यश्वानां तथान्येषां वधे हन्ता न दोषभाक् ॥ १८८ ॥ \\
% 5.189
गुरुं वा बालवृद्धौ वा ब्राह्मणं वा बहुश्रुतम् । \\
आततायिनमायान्तं हन्यादेवाविचारयन् ॥ १८९ ॥ \\
% 5.190
नाततायिवधे दोषो हन्तुर्भवति कश्चन । \\
प्रकाशं वाप्रकाशं वा मन्युस्तं मन्युमृच्छति ॥ १९० ॥ \\
% 5.191
उद्यतासिविषाग्निं च शापोद्यतकरं तथा । \\
आथर्वणेन हन्तारं पिशुनं चैव राजसु ॥ १९१ ॥ \\
% 5.192
भार्यातिक्रमिणं चैव विद्यात्सप्ताततायिनः । \\
यशोवित्तहरानन्यानाहुर्धर्मार्थहारकान् ॥ १९२ ॥ \\
% 5.193
उद्देशतस्ते कथितो धरे दण्डविधिर्मया । \\
सर्वेषामपराधानां विस्तरादतिविस्तरः ॥ १९३ ॥ \\
% 5.194
अपराधेषु चान्येसु ज्ञात्वा जातिं धनं वयः । \\
दण्डं प्रकल्पयेद्राजा संमन्त्र्य ब्राह्मणैः सह ॥ १९४ ॥ \\
% 5.195
दण्ड्यं प्रमोचयन्दण्ड्याद्द्विगुणं दण्डमावहेत् । \\
नियुक्तश्चाप्यदण्ड्यानां दण्डकारी नराधमः ॥ १९५ ॥ \\
% 5.196
यस्य चौरः पुरे नास्ति नान्यस्त्रीगो न दुष्टवाक् । \\
न साहसिकदण्डघ्नौ स राजा शक्रलोकभाक् ॥ १९६ ॥ \\
% 6.1
अथोत्तमर्णोऽधमर्णाद्यथादत्तमर्थं गृह्णीयात् ॥ १ ॥ \\
% 6.2
द्विकं त्रिकं चतुष्कं पञ्चकं च शतं वर्णानुक्रमेण प्रतिमासम् ॥ २ ॥ \\
% 6.3
सर्वे वर्णा वा स्वप्रतिपन्नां वृद्धिं दद्युः ॥ ३ ॥ \\
% 6.4
अकृतामपि वत्सरातिक्रमेण यथाविहिताम् ॥ ४ ॥ \\
% 6.5
आध्युपभोगे वृद्ध्यभावः ॥ ५ ॥ \\
% 6.6
दैवराजोपघातादृते विनष्टमाधिमुत्तमर्णो दद्यात् ॥ ६ ॥ \\
% 6.7
अन्तवृद्धौ प्रविष्टायामपि ॥ ७ ॥ \\
% 6.8
न स्थावरमाधिमृते वचनात् ॥ ८ ॥ \\
% 6.9
गृहीतधनप्रवेशार्थमेव यत्स्थावरं दत्तं तद्गृहीतधनप्रवेशे दद्यात् ॥ ९ ॥ \\
% 6.10
दीयमानं प्रयुक्तमर्थमुत्तमर्णस्यागृह्णतस्ततः परं न वर्धते ॥ १० ॥ \\
% 6.11
हिरण्यस्य परा वृद्धिर्द्विगुणा ॥ ११ ॥ \\
% 6.12
धान्यस्य त्रिगुणा ॥ १२ ॥ \\
% 6.13
वस्त्रस्य चतुर्गुणा ॥ १३ ॥ \\
% 6.14
रसस्याष्टगुणा ॥ १४ ॥ \\
% 6.15
संततिः स्त्रीपशूनाम् ॥ १५ ॥ \\
% 6.16
किण्वकार्पाससूत्रचर्मायुधेष्टकाङ्गाराणामक्षया ॥ १६ ॥ \\
% 6.17
अनुक्तानां द्विगुणा ॥ १७ ॥ \\
% 6.18
प्रयुक्तमर्थं यथा कथंचित्साधयन्न राज्ञो वाच्यः स्यात् ॥ १८ ॥ \\
% 6.19
साध्यमानश्चेद्राजानमभिगच्छेत्तत्समं दण्ड्यः ॥ १९ ॥ \\
% 6.20
उत्तमर्णश्चेद्राजानमियात्तद्विभावितोऽधमर्णो राज्ञे धनदशभागसंमितं दण्डं दद्यात् ॥ २० ॥ \\
% 6.21
प्राप्तार्थश्चोत्तमर्णो विंशतितममंशम् ॥ २१ ॥ \\
% 6.22
सर्वापलाप्येकदेशविभावितोऽपि सर्वं दद्यात् ॥ २२ ॥ \\
% 6.23
तस्य च भावनास्तिस्रो भवन्ति लिखितं साक्षिणः समयक्रिया च ॥ २३ ॥ \\
% 6.24
ससाक्षिकमाप्तं ससाक्षिकमेव दद्यात् ॥ २४ ॥ \\
% 6.25
लिखितार्थे प्रविष्टे लिखितं पाटयेत् ॥ २५ ॥ \\
% 6.26
असमग्रदाने लेख्यासंनिधाने चोत्तमर्णः स्वलिखितं दद्यात् ॥ २६ ॥ \\
% 6.27
धनग्राहिणि प्रेते प्रव्रजिते द्विदश समाः प्रवसिते वा तत्पुत्रपौत्रैर्धनं देयम् ॥ २७ ॥ \\
% 6.28
नातः परमनिच्छुभिः ॥ २८ ॥ \\
% 6.29
सपुत्रस्य वाप्यपुत्रस्य वा रिक्थग्राही ऋणं दद्यात् ॥ २९ ॥ \\
% 6.30
निर्धनस्य स्त्रीग्राही ॥ ३० ॥ \\
% 6.31
न स्त्री पतिपुत्रकृतम् ॥ ३१ ॥ \\
% 6.32
न स्त्रीकृतं पतिपुत्रौ ॥ ३२ ॥ \\
% 6.33
न पिता पुत्रकृतम् ॥ ३३ ॥ \\
% 6.34
अविभक्तैः कृतमृणं यस्तिष्ठेत्स दद्यात् ॥ ३४ ॥ \\
% 6.35
पैतृकमृणमविभक्तानां भ्रातॄणां च ॥ ३५ ॥ \\
% 6.36
विभक्ताश्च दायानुरूपमंशम् ॥ ३६ ॥ \\
% 6.37
गोपशौण्डिकशैलूषरजकव्याधस्त्रीणां पतिर्दद्यात् ॥ ३७ ॥ \\
% 6.38
वाक्प्रतिपन्नं कुटुम्बिना देयम् ॥ ३८ ॥ \\
% 6.39
कस्यचित्कुटुम्बार्थे कृतं च ॥ ३९ ॥ \\
% 6.40
यो गृहीत्वा ऋणं सर्वं श्वो दास्यामीति सामकम् । \\
न दद्याल्लोभतः पश्चात्तथा वृद्धिमवाप्नुयात् ॥ ४० ॥ \\
% 6.41
दर्शने प्रत्यये दाने प्रातिभाव्यं विधीयते । \\
आद्यौ तु वितथे दाप्यावितरस्य सुता अपि ॥ ४१ ॥ \\
% 6.42
बहवश्चेत्प्रतिभुवो दद्युस्तेऽर्थं यथाकृतम् । \\
अर्थेऽविशेषिते त्वेषु धनिकच्छन्दतः क्रिया ॥ ४२ ॥ \\
% 6.43
यमर्थं प्रतिभूर्दद्याद्धनिकेनोपपीडितः । \\
ऋणिकस्तं प्रतिभुवे द्विगुणं दातुमर्हति ॥ ४३ ॥ \\
% 7.1
अथ लेख्यं त्रिविधम् ॥ १ ॥ \\
% 7.2
राजसाक्षिकं ससाक्षिकमसाक्षिकं च ॥ २ ॥ \\
% 7.3
राजाधिकरणे तन्नियुक्तकायस्थकृतं तदध्यक्षकरचिह्नितं राजसाक्षिकम् ॥ ३ ॥ \\
% 7.4
यत्र क्वचन येन केनचिल्लिखितं साक्षिभिः स्वहस्तचिह्नितं ससाक्षिकम् ॥ ४ ॥ \\
% 7.5
स्वहस्तलिखितमसाक्षिकम् ॥ ५ ॥ \\
% 7.6
तद्बलात्कारितमप्रमाणम् ॥ ६ ॥ \\
% 7.7
उपधिकृताश्च सर्व एव ॥ ७ ॥ \\
% 7.8
दूषितकर्मदुष्टसाक्ष्यङ्कितं ससाक्षिकमपि ॥ ८ ॥ \\
% 7.9
तादृग्विधेन लेखकेन लिखितं च ॥ ९ ॥ \\
% 7.10
स्त्रीबालास्वतन्त्रमत्तोन्मत्तभीतताडितकृतं च ॥ १० ॥ \\
% 7.11
देशाचाराविरुद्धं व्यक्ताधिविधिलक्षणमलुप्तक्रमाक्षरं प्रमाणम् ॥ ११ ॥ \\
% 7.12
वर्णैश्च तत्कृतैश्चिह्नैः पत्रैरेव च युक्तिभिः । \\
संदिग्धं साधयेल्लेख्यं तद्युक्तिप्रतिरूपकैः ॥ १२ ॥ \\
% 7.13
यत्रर्णी धनिको वापि साक्षी वा लेखकोऽपि वा । \\
म्रियते तत्र तल्लेख्यं तत्स्वहस्तैः प्रसाधयेत् ॥ १३ ॥ \\
% 8.1
अथासाक्षिणः ॥ १ ॥ \\
% 8.2
न राजश्रोत्रियप्रव्रजितकितवतस्करपराधीनस्त्रीबालसाहसिकातिवृद्धमत्तोन्मताभिशस्तपतितक्षुत्तृष्णार्तव्यसनिरागान्धाः ॥ २ ॥ \\
% 8.3
रिपुमित्रार्थसंबन्धिविकर्मदृष्टदोषसहायाश्च ॥ ३ ॥ \\
% 8.4
अनिर्दिष्टस्तु साक्षित्वे यश्चोपेत्य ब्रूयात् ॥ ४ ॥ \\
% 8.5
एकश्चासाक्षी ॥ ५ ॥ \\
% 8.6
स्तेयसाहसवाग्दण्डपारुष्यसंग्रहणेषु साक्षिणो न परीक्ष्याः ॥ ६ ॥ \\
% 8.7
अथ साक्षिणः ॥ ७ ॥ \\
% 8.8
कुलजा वृत्तवित्तसंपन्ना यज्वानस्तपस्विनः पुत्रिणो धर्मज्ञा अधीयानाः सत्यवन्तस्त्रैविद्यवृद्धाश्च ॥ ८ ॥ \\
% 8.9
अभिहितगुणसंपन्न उभयानुमत एकोऽपि ॥ ९ ॥ \\
% 8.10
द्वयोर्विवदमानयोर्यस्य पूर्ववादस्तस्य साक्षिणः प्रष्टव्याः ॥ १० ॥ \\
% 8.11
आधर्यं कार्यवशाद्यत्र पूर्वपक्षस्य भवेत्तत्र प्रतिवादिनोऽपि ॥ ११ ॥ \\
% 8.12
उद्दिष्टसाक्षिणि मृते देशान्तरगते वा तदभिहितश्रोतारः प्रमाणम् ॥ १२ ॥ \\
% 8.13
समक्षदर्शनात्साक्षी श्रवणाद्वा ॥ १३ ॥ \\
% 8.14
साक्षिणश्च सत्येन पूयन्ते ॥ १४ ॥ \\
% 8.15
वर्णिनां यत्र वधस्तत्रानृतेन ॥ १५ ॥ \\
% 8.16
तत्पावनाय कूष्माण्डीभिर्द्विजोऽग्निं जुहुयात् ॥ १६ ॥ \\
% 8.17
शूद्र एकाह्निकं गोदशकस्य ग्रासं दद्यात् ॥ १७ ॥ \\
% 8.18
स्वभावविकृतौ मुखवर्णविनाशेऽसंबद्धप्रलापे च कूटसाक्षिणं विद्यात् ॥ १८ ॥ \\
% 8.19
साक्षिणश्चाहूयादित्योदये कृतशपथान्पृच्छेत् ॥ १९ ॥ \\
% 8.20
ब्रूहीति ब्राह्मणं पृच्छेत् ॥ २० ॥ \\
% 8.21
सत्यं ब्रूहीति राजन्यम् ॥ २१ ॥ \\
% 8.22
गोबीजकाञ्चनैर्वैश्यम् ॥ २२ ॥ \\
% 8.23
सर्वमहापातकैस्तु शूद्रम् ॥ २३ ॥ \\
% 8.24
साक्षिणश्च श्रावयेत् ॥ २४ ॥ \\
% 8.25
ये महापातकिनां लोका ये चोपपातकिनां ते कूटसाक्षिणामपि ॥ २५ ॥ \\
% 8.26
जननमरणान्तरे कृतसुकृतहानिश्च ॥ २६ ॥ \\
% 8.27
सत्येनादित्यस्तपति ॥ २७ ॥ \\
% 8.28
सत्येन भाति चन्द्रमाः ॥ २८ ॥ \\
% 8.29
सत्येन वाति पवनः ॥ २९ ॥ \\
% 8.30
सत्येन भूर्धारयति ॥ ३० ॥ \\
% 8.31
सत्येनापस्तिष्ठन्ति ॥ ३१ ॥ \\
% 8.32
सत्येनाग्निः ॥ ३२ ॥ \\
% 8.33
खं च सत्येन ॥ ३३ ॥ \\
% 8.34
सत्येन देवाः ॥ ३४ ॥ \\
% 8.35
सत्येन यज्ञाः ॥ ३५ ॥ \\
% 8.36
अश्वमेधसहस्रं च सत्यं च तुलया धृतम् । \\
अश्वमेधसहस्राद्धि सत्यमेव विशिष्यते ॥ ३६ ॥ \\
% 8.37
जानन्तोऽपि हि ये साक्ष्ये तूष्णींभूता उदासते । \\
ते कूटसाक्षिणां पापैस्तुल्या दण्डेन चाप्यथ । \\
एवं हि साक्षिणः पृच्छेद्वर्णानुक्रमतो नृपः ॥ ३७ ॥ \\
% 8.38
यस्योचुः साक्षिणः सत्यां प्रतिज्ञां स जयी भवेत् । \\
अन्यथावादिनो यस्य ध्रुवस्तस्य पराजयः ॥ ३८ ॥ \\
% 8.39
बहुत्वं प्रतिगृह्णीयात्साक्षिद्वैधे नराधिपः । \\
समेषु च गुणोत्कृष्टान्गुणिद्वैधे द्विजोत्तमान् ॥ ३९ ॥ \\
% 8.40
यस्मिन्यस्मिन्विवादे तु कूटसाक्ष्यनृतं वदेत् । \\
तत्तत्कार्यं निवर्तेत कृतं चाप्यकृतं भवेत् ॥ ४० ॥ \\
% 9.1
अथ समयक्रिया ॥ १ ॥ \\
% 9.2
राजद्रोहसाहसेषु यथाकामम् ॥ २ ॥ \\
% 9.3
निक्षेपस्तेयेष्वर्थप्रमाणम् ॥ ३ ॥ \\
% 9.4
सर्वेष्वेवार्थजातेषु मूल्यं कनकं कल्पयेत् ॥ ४ ॥ \\
% 9.5
तत्र कृष्णलोने शूद्रं दूर्वाकरं शापयेत् ॥ ५ ॥ \\
% 9.6
द्विकृष्णलोने तिलकरम् ॥ ६ ॥ \\
% 9.7
त्रिकृष्णलोने रजतकरम् ॥ ७ ॥ \\
% 9.8
चतुःकृष्णलोने सुवर्णकरम् ॥ ८ ॥ \\
% 9.9
पञ्चकृष्णलोने सीतोद्धृतमहीकरम् ॥ ९ ॥ \\
% 9.10
सुवर्णार्धोने कोशो देयः शूद्रस्य ॥ १० ॥ \\
% 9.11
ततः परं यथार्हं धटाग्न्युदकविषाणामन्यतमम् ॥ ११ ॥ \\
% 9.12
द्विगुणेऽर्थे यथाभिहिता समयक्रिया वैश्यस्य ॥ १२ ॥ \\
% 9.13
त्रिगुणे राजन्यस्य ॥ १३ ॥ \\
% 9.14
कोशवर्जं चतुर्गुणे ब्राह्मणस्य ॥ १४ ॥ \\
% 9.15
न ब्राह्मणस्य कोशं दद्यात् ॥ १५ ॥ \\
% 9.16
अन्यत्रागामिकालसमयनिबन्धनक्रियातः ॥ १६ ॥ \\
% 9.17
कोशस्थाने ब्राह्मणं सीतोद्धृतमहीकरमेव शापयेत् ॥ १७ ॥ \\
% 9.18
प्राग्दृष्टदोषं स्वल्पेऽप्यर्थे दिव्यानामन्यतममेव कारयेत् ॥ १८ ॥ \\
% 9.19
सत्सु विदितं सच्चरित्रं न महत्यर्थेऽपि ॥ १९ ॥ \\
% 9.20
अभियोक्ता वर्तयेच्छीर्षम् ॥ २० ॥ \\
% 9.21
अभियुक्तश्च दिव्यं कुर्यात् ॥ २१ ॥ \\
% 9.22
राजद्रोहसाहसेषु विनापि शीर्षवर्तनात् ॥ २२ ॥ \\
% 9.23
स्त्रीब्राह्मणविकलासमर्थरोगिणां तुला देया ॥ २३ ॥ \\
% 9.24
सा च न वाति वायौ ॥ २४ ॥ \\
% 9.25
न कुष्ठ्यसमर्थलोहकाराणामग्निर्देयः ॥ २५ ॥ \\
% 9.26
शरद्ग्रीष्मयोश्च ॥ २६ ॥ \\
% 9.27
न कुष्ठिपैत्तिकब्राह्मणानां विषं देयम् ॥ २७ ॥ \\
% 9.28
प्रावृषि च ॥ २८ ॥ \\
% 9.29
न श्लेष्मव्याध्यर्दितानां भीरूणां श्वासकासिनामम्बुजीविनां चोदकम् ॥ २९ ॥ \\
% 9.30
हेमन्तशिशिरयोश्च ॥ ३० ॥ \\
% 9.31
न नास्तिकेभ्यः कोशो देयः ॥ ३१ ॥ \\
% 9.32
न देशे व्याधिमरकोपसृष्टे चे ॥ ३२ ॥ \\
% 9.33
सचैलं स्नातमाहूय सूर्योदय उपोषितम् । \\
कारयेत्सर्वदिव्यानि देवब्राह्मणसंनिधौ ॥ ३३ ॥ \\
% 10.1
अथ धटः ॥ १ ॥ \\
% 10.2
चतुर्हस्तोच्छ्रितो द्विहस्तायतः ॥ २ ॥ \\
% 10.3
तत्र सारवृक्षोद्भवा पञ्चहस्तायतोभयतःशिक्या तुला ॥ ३ ॥ \\
% 10.4
तां च सुवर्णकारकांस्यकाराणामन्यतमो बिभृयात् ॥ ४ ॥ \\
% 10.5
तत्र चैकस्मिन्शिक्ये पुरुषमारोपयेद्द्वितीये प्रतिमानं शिलादि ॥ ५ ॥ \\
% 10.6
प्रतिमानपुरुषौ समधृतौ सुचिह्नितौ कृत्वा पुरुषमवतारयेत् ॥ ६ ॥ \\
% 10.7
धटं च समयेन गृह्णीयात् ॥ ७ ॥ \\
% 10.8
तुलाधारं च ॥ ८ ॥ \\
% 10.9
ब्रह्मघ्नां ये स्मृता लोका ये लोकाः कूटसाक्षिणाम् । \\
तुलाधारस्य ते लोकास्तुलां धारयतो मृषा ॥ ९ ॥ \\
% 10.10
धर्मपर्यायवचनैर्धट इत्यभिधीयसे । \\
त्वमेव धट जानीषे न विदुर्यानि मानुषाः ॥ १० ॥ \\
% 10.11
व्यवहाराभिशस्तोऽयं मानुषस्तुल्यते त्वयि । \\
तदेनं संशयादस्माद्धर्मतस्त्रातुमर्हसि ॥ ११ ॥ \\
% 10.12
ततस्त्वारोपयेच्छिक्ये भूय एवाथ तं नरम् । \\
तुलितो यदि वर्धेत ततः स धर्मतः शुचिः ॥ १२ ॥ \\
% 10.13
शिक्यच्छेदाक्षभङ्गेषु भूयस्त्वारोपयेन्नरम् । \\
एवं निःसंशयं ज्ञानं यतो भवति निर्णयः ॥ १३ ॥ \\
% 11.1
अथाग्निः ॥ १ ॥ \\
% 11.2
षोडशाङ्गुलं तावदन्तरं मण्डलसप्तकं कुर्यात् ॥ २ ॥ \\
% 11.3
ततः प्राङ्मुखस्य प्रसारितभुजद्वयस्य सप्ताश्वत्थपत्त्राणि करयोर्दद्यात् ॥ ३ ॥ \\
% 11.4
तानि च करद्वयसहितानि सूत्रेण वेष्टयेत् ॥ ४ ॥ \\
% 11.5
ततस्तत्राग्निवर्णं लोहपिण्डं पञ्चाशत्पलिकं समं न्यसेत् ॥ ५ ॥ \\
% 11.6
तमादाय नातिद्रुतं नातिविलम्बितं मण्डलेषु पदन्यासं कुर्वन्व्रजेत् ॥ ६ ॥ \\
% 11.7
ततः सप्तमं मण्डलमतीत्य भूमौ लोहपिण्डं जह्यात् ॥ ७ ॥ \\
% 11.8
यो हस्तयोः क्वचिद्दग्धस्तमशुद्धं विनिर्दिशेत् । \\
न दग्धः सर्वथा यस्तु स विशुद्धो भवेन्नरः ॥ ८ ॥ \\
% 11.9
भयाद्वा पातयेद्यस्तु दग्धो वा न विभाव्यते । \\
पुनस्तं हारयेल्लोहं समयस्याविशोधनात् ॥ ९ ॥ \\
% 11.10
करौ विमृदितव्रीहेस्तस्यादावेव लक्षयेत् । \\
अभिमन्त्र्यास्य करयोर्लोहपिण्डं ततो न्यसेत् ॥ १० ॥ \\
% 11.11
त्वमग्ने सर्वभूतानामन्तश्चरसि साक्षिवत् । \\
त्वमेवाग्ने विजानीषे न विदुर्यानि मानवाः ॥ ११ ॥ \\
% 11.12
व्यवहाराभिशस्तोऽयं मानुषः शुद्धिमिच्छति । \\
तदेनं संशयादस्माद्धर्मतस्त्रातुमर्हसि ॥ १२ ॥ \\
% 12.1
अथोदकम् ॥ १ ॥ \\
% 12.2
पङ्कशैवालदुष्टग्राहमत्स्यजलौकादिवर्जितेऽम्भसि ॥ २ ॥ \\
% 12.3
तत्रानाभिमग्नस्यारागद्वेषिणः पुरुषस्यान्यस्य जानुनी गृहीत्वाभिमन्त्रितमम्भः प्रविशेत् ॥ ३ ॥ \\
% 12.4
तत्समकालं च नातिक्रूरमृदुना धनुषा पुरुषोऽपरः शरक्षेपं कुर्यात् ॥ ४ ॥ \\
% 12.5
तं चापरः पुरुषो जवेन शरमानयेत् ॥ ५ ॥ \\
% 12.6
तन्मध्ये यो न दृश्येत स शुद्धः परिकीर्तितः । \\
अन्यथा त्वविशुद्धः स्यादेकाङ्गस्यापि दर्शने ॥ ६ ॥ \\
% 12.7
त्वमम्भः सर्वभूतानामन्तश्चरसि साक्षिवत् । \\
त्वमेवाम्भो विजानीषे न विदुर्यानि मानुषाः ॥ ७ ॥ \\
% 12.8
व्यवहाराभिशस्तोऽयं मानुषस्त्वयि मज्जति । \\
तदेनं संशयादस्माद्धर्मतस्त्रातुमर्हसि ॥ ८ ॥ \\
% 13.1
अथ विषम् ॥ १ ॥ \\
% 13.2
विषान्यदेयानि सार्वाणि ॥ २ ॥ \\
% 13.3
ऋते हिमाचलोद्भवाच्छार्ङ्गात् ॥ ३ ॥ \\
% 13.4
तस्य च यवसप्तकं घृतप्लुतमभिशस्ताय दद्यात् ॥ ४ ॥ \\
% 13.5
विषं वेगक्रमापेतं सुखेन यदि जीर्यते । \\
विशुद्धं तमिति ज्ञात्वा दिवसान्ते विसर्जयेत् ॥ ५ ॥ \\
% 13.6
विषत्वाद्विषमत्वाच्च क्रूरं त्वं सर्वदेहिनाम् । \\
त्वमेव विष जानीषे न विदुर्यानि मानुषाः ॥ ६ ॥ \\
% 13.7
व्यवहाराभिशस्तोऽयं मानुषः शुद्धिमिच्छति । \\
तदेनं संशयादस्माद्धर्मतस्त्रातुमर्हसि ॥ ७ ॥ \\
% 14.1
अथ कोशः ॥ १ ॥ \\
% 14.2
उग्रान्देवान्समभ्यर्च्य तत्स्नानोदकात्प्रसृतित्रयं पिबेत् ॥ २ ॥ \\
% 14.3
इदं मया न कृतमिति व्याहरन्देवताभिमुखः ॥ ३ ॥ \\
% 14.4
यस्य पश्येद्द्विसप्ताहात्त्रिसप्ताहादथापि वा । \\
रोगोऽग्निर्ज्ञातिमरणं राजातङ्कमथापि वा ॥ ४ ॥ \\
% 14.5
तमशुद्धं विजानीयात्तथा शुद्धं विपर्यये । \\
दिव्ये च शुद्धं पुरुषं सत्कुर्याद्धार्मिको नृपः ॥ ५ ॥ \\
% 15.1
अथ द्वादश पुत्रा भवन्ति ॥ १ ॥ \\
% 15.2
स्वे क्षेत्रे संस्कृतायामुत्पादितः स्वयमौरसः प्रथमः ॥ २ ॥ \\
% 15.3
नियुक्तायां सपिण्डेनोत्तमवर्णेन वोत्पादितः क्षेत्रजो द्वितीयः ॥ ३ ॥ \\
% 15.4
पुत्रिकापुत्रस्तृतीयः ॥ ४ ॥ \\
% 15.5
यस्त्वस्याः पुत्रः स मे पुत्रो भवेदिति या पित्रा दत्ता सा पुत्रिका ॥ ५ ॥ \\
% 15.6
पुत्रिकाविधिनाप्रतिपादितापि भ्रातृविहीना पुत्रिकैव ॥ ६ ॥ \\
% 15.7
पौनर्भवश्चतुर्थः ॥ ७ ॥ \\
% 15.8
अक्षता भूयः संस्कृता पुनर्भूः ॥ ८ ॥ \\
% 15.9
भूयस्त्वसंस्कृतापि परपूर्वा ॥ ९ ॥ \\
% 15.10
कानीनः पञ्चमः ॥ १० ॥ \\
% 15.11
पितृगृहेऽसंस्कृतयैवोत्पादितः ॥ ११ ॥ \\
% 15.12
स च पाणिग्राहस्य ॥ १२ ॥ \\
% 15.13
गृहे च गूढोत्पन्नः षष्ठः ॥ १३ ॥ \\
% 15.14
यस्य तल्पजस्तस्यासौ ॥ १४ ॥ \\
% 15.15
सहोढः सप्तमः ॥ १५ ॥ \\
% 15.16
या गर्भिणी संस्क्रियते तस्याः पुत्रः ॥ १६ ॥ \\
% 15.17
स च पाणिग्राहस्य ॥ १७ ॥ \\
% 15.18
दत्तकश्चाष्टमः ॥ १८ ॥ \\
% 15.19
स च मातापितृभ्यां यस्य दत्तः ॥ १९ ॥ \\
% 15.20
क्रीतश्च नवमः ॥ २० ॥ \\
% 15.21
स च येन क्रीतः ॥ २१ ॥ \\
% 15.22
स्वयमुपगतो दशमः ॥ २२ ॥ \\
% 15.23
स च यस्योपगतः ॥ २३ ॥ \\
% 15.24
अपविद्धस्त्वेकादशः ॥ २४ ॥ \\
% 15.25
पित्रा मात्रा च परित्यक्तः ॥ २५ ॥ \\
% 15.26
स च येन गृहीतः ॥ २६ ॥ \\
% 15.27
यत्र क्वचनोत्पादितश्च द्वादशः ॥ २७ ॥ \\
% 15.28
एतेषां पूर्वः पूर्वः श्रेयान् ॥ २८ ॥ \\
% 15.29
स एव दायहरः ॥ २९ ॥ \\
% 15.30
स चान्यान्बिभृयात् ॥ ३० ॥ \\
% 15.31
अनूढानां स्ववित्तानुरूपेण संस्कारं कुर्यात् ॥ ३१ ॥ \\
% 15.32
पतितक्लीबाचिकित्स्यरोगविकलास्त्वभागहारिणः ॥ ३२ ॥ \\
% 15.33
रिक्थग्राहिभिस्ते भर्तव्याः ॥ ३३ ॥ \\
% 15.34
तेषां चौरसाः पुत्रा भागहारिणः ॥ ३४ ॥ \\
% 15.35
न तु पतितस्य ॥ ३५ ॥ \\
% 15.36
पतनीये कर्मणि कृते त्वनन्तरोत्पन्नाः ॥ ३६ ॥ \\
% 15.37
प्रतिलोमासु स्त्रीषु चोत्पन्नाश्चाभागिनः ॥ ३७ ॥ \\
% 15.38
तत्पुत्राः पैतामहेऽप्यर्थे ॥ ३८ ॥ \\
% 15.39
अंशग्राहिभिस्ते भरणीयाः ॥ ३९ ॥ \\
% 15.40
यश्चार्थहरः स पिण्डदायी ॥ ४० ॥ \\
% 15.41
एकोढानामप्येकस्याः पुत्रः सर्वासां पुत्र एव ॥ ४१ ॥ \\
% 15.42
भ्रातॄणामेकजातानां च ॥ ४२ ॥ \\
% 15.43
पुत्रः पितृवित्तालाभेऽपि पिण्डं दद्यात् ॥ ४३ ॥ \\
% 15.44
पुन्नाम्नो नरकाद्यस्मात्पितरं त्रायते सुतः । \\
तस्मात्पुत्र इति प्रोक्तः स्वयमेव स्वयंभुवा ॥ ४४ ॥ \\
% 15.45
ऋणमस्मिन्संनयत्यमृतत्वं च गच्छति । \\
पिता पुत्रस्य जातस्य पश्येच्चेज्जीवतो मुखम् ॥ ४५ ॥ \\
% 15.46
पुत्रेण लोकाञ्जयति पौत्रेणानन्त्यमश्नुते । \\
अथ पुत्रस्य पौत्रेण ब्रध्नस्याप्नोति विष्टपम् ॥ ४६ ॥ \\
% 15.47
पौत्रदौहित्रयोर्लोके विशेषो नोपपद्यते । \\
दौहित्रोऽपि ह्यपुत्रं तं संतारयति पौत्रवत् ॥ ४७ ॥ \\
% 16.1
समानवर्णासु पुत्राः सवर्णा भवन्ति ॥ १ ॥ \\
% 16.2
अनुलोमासु मातृसवर्णाः ॥ २ ॥ \\
% 16.3
प्रतिलोमास्वार्यविगर्हिताः ॥ ३ ॥ \\
% 16.4
तत्र वैश्यापुत्रः शूद्रेणायोगवः ॥ ४ ॥ \\
% 16.5
पुल्कसमागधौ क्षत्रियापुत्रौ वैश्यशूद्राभ्याम् ॥ ५ ॥ \\
% 16.6
चण्डालवैदेहकसूताश्च ब्राह्मणीपुत्राः शूद्रविट्क्षत्रियैः ॥ ६ ॥ \\
% 16.7
संकरसंकराश्चासंख्येयाः ॥ ७ ॥ \\
% 16.8
रङ्गावतरणमायोगवानाम् ॥ ८ ॥ \\
% 16.9
व्याधता पुल्कसानाम् ॥ ९ ॥ \\
% 16.10
स्तुतिक्रिया मागधानाम् ॥ १० ॥ \\
% 16.11
वध्यघातित्वं चण्डालानाम् ॥ ११ ॥ \\
% 16.12
स्त्रीरक्षा तज्जीवनं च वैदेहकानाम् ॥ १२ ॥ \\
% 16.13
अश्वसारथ्यं सूतानाम् ॥ १३ ॥ \\
% 16.14
चण्डालानां बहिर्ग्रामनिवसनं मृतचैलधारणमिति विशेषः ॥ १४ ॥ \\
% 16.15
सर्वेषां समानजातिभिर्व्यवहारः ॥ १५ ॥ \\
% 16.16
स्वपितृवित्तानुहरणं च ॥ १६ ॥ \\
% 16.17
संकरे जातयस्त्वेताः पितृमातृप्रदर्शिताः । \\
प्रच्छन्ना वा प्रकाशा वा वेदितव्याः स्वकर्मभिः ॥ १७ ॥ \\
% 16.18
ब्राह्मणार्थे गवार्थे वा देहत्यागोऽनुपस्कृतः । \\
स्त्रीबालाभ्युपपत्तौ च बाह्यानां सिद्धिकारणम् ॥ १८ ॥ \\
% 17.1
पिता चेत्पुत्रान्विभजेत्तस्य स्वेच्छा स्वयमुपार्जितेऽर्थे ॥ १ ॥ \\
% 17.2
पैतामहे त्वर्थे पितृपुत्रयोस्तुल्यं स्वामित्वम् ॥ २ ॥ \\
% 17.3
पितृविभक्ता विभागानन्तरोत्पन्नस्य भागं दद्युः ॥ ३ ॥ \\
% 17.4
अपुत्रधनं पत्न्यभिगामि ॥ ४ ॥ \\
% 17.5
तदभावे दुहितृगामि ॥ ५ ॥ \\
% 17.6
तदभावे पितृगामि ॥ ६ ॥ \\
% 17.7
तदभावे मातृगामि ॥ ७ ॥ \\
% 17.8
तदभावे भ्रातृगामि ॥ ८ ॥ \\
% 17.9
तदभावे भ्रातृपुत्रगामि ॥ ९ ॥ \\
% 17.10
तदभावे बन्धुगामि ॥ १० ॥ \\
% 17.11
तदभावे सकुल्यगामि ॥ ११ ॥ \\
% 17.12
तदभावे सहाध्यायिगामि ॥ १२ ॥ \\
% 17.13
तदभावे ब्राह्मणधनवर्जं राजगामि ॥ १३ ॥ \\
% 17.14
ब्राह्मणार्थो ब्राह्मणानाम् ॥ १४ ॥ \\
% 17.15
वानप्रस्थधनमाचार्यो गृह्णीयात् ॥ १५ ॥ \\
% 17.16
शिष्यो वा ॥ १६ ॥ \\
% 17.17
संसृष्टिनस्तु संसृष्टी सोदरस्य तु सोदरः । \\
दद्यादपहरेच्चांशं जातस्य च मृतस्य च ॥ १७ ॥ \\
% 17.18
पितृमातृसुतभ्रातृदत्तमध्यग्न्युपागतमाधिवेदनिकं बन्धुदत्तं शुल्कमन्वाधेयकमिति स्त्रीधनम् ॥ १८ ॥ \\
% 17.19
ब्राह्मादिषु चतुर्षु विवाहेष्वप्रजायामतीतायां तद्भर्तुः ॥ १९ ॥ \\
% 17.20
शेषेषु च पिता हरेत् ॥ २० ॥ \\
% 17.21
सर्वेष्वेव प्रसूतायां यद्धनं तद्दुहितृगामि ॥ २१ ॥ \\
% 17.22
पत्यौ जीवति यः स्त्रीभिरलंकारो धृतो भवेत् । \\
न तं भजेरन्दायादा भजमानाः पतन्ति ते ॥ २२ ॥ \\
% 17.23
अनेकपितृकाणां तु पितृतोऽंशप्रकल्पना । \\
यस्य यत्पैतृकं रिक्थं स तद्गृह्णीत नेतरः ॥ २३ ॥ \\
% 18.1
ब्राह्मणस्य चतुर्षु वर्णेषु चेत्पुत्रा भवेयुस्ते पैतृकं रिक्थं दशधा विभजेयुः ॥ १ ॥ \\
% 18.2
तत्र ब्राह्मणीपुत्रश्चतुरोऽंशानादद्यात् ॥ २ ॥ \\
% 18.3
क्षत्रियापुत्रस्त्रीन् ॥ ३ ॥ \\
% 18.4
द्वावंशौ वैश्यापुत्रः ॥ ४ ॥ \\
% 18.5
शूद्रापुत्रस्त्वेकम् ॥ ५ ॥ \\
% 18.6
अथ चेच्छूद्रवर्जं ब्राह्मणस्य पुत्रत्रयं भवेत्तदा तद्धनं नवधा विभजेयुः ॥ ६ ॥ \\
% 18.7
वर्नानुक्रमेण चतुस्त्रिद्विभागीकृतानंशानादद्युः ॥ ७ ॥ \\
% 18.8
वैश्यवर्जमष्टधाकृतं चतुरस्त्रीनेकं चादद्युः ॥ ८ ॥ \\
% 18.9
क्षत्रियवर्जं सप्तधाकृतं चतुरो द्वावेकं च ॥ ९ ॥ \\
% 18.10
ब्राह्मणवर्जं षड्धाकृतं त्रीन्द्वावेकं च ॥ १० ॥ \\
% 18.11
क्षत्रियस्य क्षत्रियावैश्याशूद्रापुत्रेष्वयमेव विभागः ॥ ११ ॥ \\
% 18.12
अथ ब्राह्मणस्य ब्राह्मणक्षत्रियौ पुत्रौ स्यातां तदा सप्तधाकृताद्धनाद्ब्राह्मणश्चतुरोऽंशानादद्यात् ॥ १२ ॥ \\
% 18.13
त्रीन्राजन्यः ॥ १३ ॥ \\
% 18.14
अथ ब्राह्मणस्य ब्राह्मणवैश्यौ तदा षड्धा विभक्तस्य चतुरोऽंशान्ब्राह्मणस्त्वादद्यात् ॥ १४ ॥ \\
% 18.15
द्वावंशौ वैश्यः ॥ १५ ॥ \\
% 18.16
अथ ब्राह्मणस्य ब्राह्मणशूद्रौ पुत्रौ स्यातां तदा तद्धनं पञ्चधा विभजेयाताम् ॥ १६ ॥ \\
% 18.17
चतुरोऽंशान्ब्राह्मणस्त्वादद्यात् ॥ १७ ॥ \\
% 18.18
एकं शूद्रः ॥ १८ ॥ \\
% 18.19
अथ ब्राह्मणस्य क्षत्रियस्य वा क्षत्रियवैश्यौ स्यातां तदा तद्धनं पञ्चधा विभजेयाताम् ॥ १९ ॥ \\
% 18.20
त्रीनंशान्क्षत्रियस्त्वादद्यात् ॥ २० ॥ \\
% 18.21
द्वावंशौ वैश्यः ॥ २१ ॥ \\
% 18.22
अथ ब्राह्मणस्य क्षत्रियस्य वा क्षत्रियशूद्रौ पुत्रौ स्यातां तदा तद्धनं चतुर्धा विभजेयाताम् ॥ २२ ॥ \\
% 18.23
त्रीनंशान्क्षत्रियस्त्वादद्यात् ॥ २३ ॥ \\
% 18.24
एकं शूद्रः ॥ २४ ॥ \\
% 18.25
अथ ब्राह्मणस्य क्षत्रियस्य वैश्यस्य वा वैश्यशूद्रौ पुत्रौ स्यातां तदा तद्धनं त्रिधा विभजेयाताम् ॥ २५ ॥ \\
% 18.26
द्वावंशौ वैश्यस्त्वादद्यात् ॥ २६ ॥ \\
% 18.27
एकं शूद्रः ॥ २७ ॥ \\
% 18.28
अथैकपुत्रा ब्राह्मणस्य ब्राह्मणक्षत्रियवैश्याः सर्वहराः ॥ २८ ॥ \\
% 18.29
क्षत्रियस्य राजन्यवैश्यौ ॥ २९ ॥ \\
% 18.30
वैश्यस्य वैश्यः ॥ ३० ॥ \\
% 18.31
शूद्रः शूद्रस्य ॥ ३१ ॥ \\
% 18.32
द्विजातीनां शूद्रस्त्वेकः पुत्रोऽर्धहरः ॥ ३२ ॥ \\
% 18.33
अपुत्ररिक्थस्य या गतिः सात्रार्धस्य द्वितीयस्य ॥ ३३ ॥ \\
% 18.34
मातरः पुत्रभागानुसारेण भागापहारिण्यः ॥ ३४ ॥ \\
% 18.35
अनूढाश्च दुहितरः ॥ ३५ ॥ \\
% 18.36
समानवर्णाः पुत्राः समानंशानादद्युः ॥ ३६ ॥ \\
% 18.37
ज्येष्ठाय श्रेष्ठमुद्धारं दद्युः ॥ ३७ ॥ \\
% 18.38
यदि द्वौ ब्राह्मणीपुत्रौ स्यातामेकः शूद्रापुत्रस्तदा नवधा विभक्तस्यार्थस्य ब्राह्मणीपुत्रावष्टौ भागानादद्यातामेकं शूद्रापुत्रः ॥ ३८ ॥ \\
% 18.39
अथ शूद्रापुत्रावुभौ स्यातामेको ब्राह्मणीपुत्रस्तदा षड्धा विभक्तस्यार्थस्य चतुरोऽंशान्ब्राह्मणस्त्वादद्याद्द्वावंशौ शूद्रापुत्रौ ॥ ३९ ॥ \\
% 18.40
अनेन क्रमेणान्यत्राप्यंशकल्पना भवति ॥ ४० ॥ \\
% 18.41
विभक्ताः सह जीवन्तो विभजेरन्पुनर्यदि । \\
समस्तत्र विभागः स्याज्ज्यैष्ठ्यं तत्र न विद्यते ॥ ४१ ॥ \\
% 18.42
अनुपघ्नन्पितृद्रव्यं श्रमेण यदुपार्जयेत् । \\
स्वयमीहितलब्धं तन्नाकामो दातुमर्हति ॥ ४२ ॥ \\
% 18.43
पैतृकं तु यदा द्रव्यमनवाप्तं यदाप्नुयात् । \\
न तत्पुत्रैर्भजेत्सार्धमकामः स्वयमर्जितम् ॥ ४३ ॥ \\
% 18.44
वस्त्रं पत्रमलंकारः कृतान्नमुदकं स्त्रियः । \\
योगक्षेमं प्रचारश्च न विभाज्यं च पुस्तकम् ॥ ४४ ॥ \\
% 19.1
मृतं द्विजं न शूद्रेण निर्हारयेत् ॥ १ ॥ \\
% 19.2
न शूद्रं द्विजेन ॥ २ ॥ \\
% 19.3
पितरं मातरं च पुत्रा निर्हरेयुः ॥ ३ ॥ \\
% 19.4
न द्विजं पितरमपि शूद्राः ॥ ४ ॥ \\
% 19.5
ब्राह्मणमनाथं ये ब्राह्मणा निर्हरन्ति ते स्वर्गलोकभाजः ॥ ५ ॥ \\
% 19.6
निर्हृत्य च बान्धवं प्रेतं सत्कृत्याप्रदक्षिणेन चितामभिगम्याप्सु सवाससो निमज्जनं कुर्युः ॥ ६ ॥ \\
% 19.7
प्रेतस्योदकनिर्वपणं कृत्वैकं पिण्डं कुशेषु दद्युः ॥ ७ ॥ \\
% 19.8
परिवर्तितवाससश्च निम्बपत्राणि विदश्य द्वार्यश्मनि पदन्यासं कृत्वा गृहं प्रविशेयुः ॥ ८ ॥ \\
% 19.9
अक्षतांश्चाग्नौ क्षिपेयुः ॥ ९ ॥ \\
% 19.10
चतुर्थे दिवसेऽस्थिसंचयनं कुर्युः ॥ १० ॥ \\
% 19.11
तेषां गङ्गाम्भसि प्रक्षेपः ॥ ११ ॥ \\
% 19.12
यावत्संख्यमस्थि पुरुषस्य गङ्गाम्भसि तिष्ठति तावद्वर्षसहस्राणि स्वर्गलोकमधितिष्ठति ॥ १२ ॥ \\
% 19.13
यावदाशौचं तावत्प्रेतस्योदकं पिण्डमेकं च दद्युः ॥ १३ ॥ \\
% 19.14
क्रीतलब्धाशनाश्च भवेयुः ॥ १४ ॥ \\
% 19.15
अमांसाशनाश्च ॥ १५ ॥ \\
% 19.16
स्थण्डिलशायिनः ॥ १६ ॥ \\
% 19.17
पृथक्शायिनश्च ॥ १७ ॥ \\
% 19.18
ग्रामान्निष्क्रम्याशौचान्ते कृतश्मश्रुकर्माणस्तिलकल्कैः सर्षपकल्कैर्वा स्नाताः परिवर्तितवाससो गृहं प्रविशेयुः ॥ १८ ॥ \\
% 19.19
तत्र शान्तिं कृत्वा ब्राह्मणानां च पूजनं कुर्युः ॥ १९ ॥ \\
% 19.20
देवाः परोक्षदेवाः प्रत्यक्षदेवा ब्राह्मणाः ॥ २० ॥ \\
% 19.21
ब्राह्मणैर्लोका धार्यन्ते ॥ २१ ॥ \\
% 19.22
ब्राह्मणानां प्रसादेन दिवि तिष्ठन्ति देवताः । \\
ब्राह्मणाभिहितं वाक्यं न मिथ्या जायते क्वचित् ॥ २२ ॥ \\
% 19.23
यद्ब्राह्मणास्तुष्टतमा वदन्ति तद्देवताः प्रत्यभिनन्दयन्ति । \\
तुष्टेषु तुष्टाः सततं भवन्ति प्रत्यक्षदेवेषु परोक्षदेवाः ॥ २३ ॥ \\
% 19.24
दुःखान्वितानां मृतबान्धवानामाश्वासनं कुर्युरदीनसत्त्वाः । \\
वाक्यैस्तु यैर्भूमि तवाभिधास्ये वाक्यान्यहं तानि मनोऽभिरामे ॥ २४ ॥ \\
% 20.1
यदुत्तरायणं तदहर्देवानाम् ॥ १ ॥ \\
% 20.2
दक्षिणायणं रात्रिः ॥ २ ॥ \\
% 20.3
संवत्सरोऽहोरात्रः ॥ ३ ॥ \\
% 20.4
तत्त्रिंशता मासाः ॥ ४ ॥ \\
% 20.5
मासा द्वादश वर्षम् ॥ ५ ॥ \\
% 20.6
द्वादश वर्षशतानि दिव्यानि कलियुगम् ॥ ६ ॥ \\
% 20.7
द्विगुणानि द्वापरम् ॥ ७ ॥ \\
% 20.8
त्रिगुणानि त्रेता ॥ ८ ॥ \\
% 20.9
चतुर्गुणानि कृतयुगम् ॥ ९ ॥ \\
% 20.10
द्वादशवर्षसहस्राणि दिव्यानि चतुर्युगम् ॥ १० ॥ \\
% 20.11
चतुर्युगाणामेकसप्ततिर्मन्वन्तरम् ॥ ११ ॥ \\
% 20.12
चतुर्युगसहस्रं च कल्पः ॥ १२ ॥ \\
% 20.13
स च पितामहस्याहः ॥ १३ ॥ \\
% 20.14
तावती चास्य रात्रिः ॥ १४ ॥ \\
% 20.15
एवंविधेनाहोरात्रेण मासवर्षगणनया सर्वस्यैव ब्रह्मणो वर्षशतमायुः ॥ १५ ॥ \\
% 20.16
ब्रह्मायुषा च परिच्छिन्नः पौरुषो दिवसः ॥ १६ ॥ \\
% 20.17
तस्यान्ते महाकल्पः ॥ १७ ॥ \\
% 20.18
तावत्येवास्य निशा ॥ १८ ॥ \\
% 20.19
पौरुषाणामहोरात्राणामतीतानां संख्यैव नास्ति ॥ १९ ॥ \\
% 20.20
न च भविष्याणाम् ॥ २० ॥ \\
% 20.21
अनाद्यन्तत्वात्कालस्य ॥ २१ ॥ \\
% 20.22
एवमस्मिन्निरालम्बे काले सततयायिनि । \\
न तद्भूतं प्रपश्यामि स्थितिर्यस्य भवेद्ध्रुवा ॥ २२ ॥ \\
% 20.23
गङ्गायाः सिकताधारास्तथा वर्षति वासवे । \\
शक्या गणयितुं लोके न व्यतीताः पितामहाः ॥ २३ ॥ \\
% 20.24
चतुर्दश विनश्यन्ति कल्पे कल्पे सुरेश्वराः । \\
सर्वलोकप्रधानाश्च मनवश्च चतुर्दश ॥ २४ ॥ \\
% 20.25
बहूनीन्द्रसहस्राणि दैत्येन्द्रनियुतानि च । \\
विनष्तानीह कालेन मनुजेष्वथ का कथा ॥ २५ ॥ \\
% 20.26
राजर्षयश्च बहवः सर्वे समुदिता गुणैः । \\
देवा ब्रह्मर्षयश्चैव कालेन निधनं गताः ॥ २६ ॥ \\
% 20.27
ये समर्था जगत्यस्मिन्सृष्टिसंहारकारणे । \\
तेऽपि कालेन लीयन्ते कालो हि दुरतिक्रमः ॥ २७ ॥ \\
% 20.28
आक्रम्य सर्वः कालेन परलोकं च नीयते । \\
कर्मपाशवशो जन्तुस्तत्र का परिदेवना ॥ २८ ॥ \\
% 20.29
जातस्य हि ध्रुवो मृत्युर्ध्रुवं जन्म मृतस्य च । \\
अर्थे दुष्परिहार्येऽस्मिन्नास्ति लोके सहायता ॥ २९ ॥ \\
% 20.30
शोचन्तो नोपकुर्वन्ति मृतस्येह जना यतः । \\
अतो न रोदितव्यं हि क्रियाः कार्याः स्वशक्तितः ॥ ३० ॥ \\
% 20.31
सुकृतं दुष्कृतं चोभौ सहायौ यस्य गच्छतः । \\
बान्धवैस्तस्य किं कार्यं शोचद्भिरथवा न वा ॥ ३१ ॥ \\
% 20.32
बान्धवानामशौचे तु स्थितिं प्रेतो न विन्दति । \\
अतस्त्वभ्येति तानेव पिण्डतोयप्रदायिनः ॥ ३२ ॥ \\
% 20.33
अर्वाक्सपिण्दीकरणात्प्रेतो भवति यो मृतः । \\
प्रेतलोकगतस्यान्नं सोदकुम्भं प्रयच्छत ॥ ३३ ॥ \\
% 20.34
पितृलोकगतश्चान्नं श्राद्धे भुङ्क्ते स्वधासमम् । \\
पितृलोकगतस्यास्य तस्माच्छ्राद्धं प्रयच्छत ॥ ३४ ॥ \\
% 20.35
देवत्वे यातनास्थाने तिर्यग्योनौ तथैव च । \\
मानुष्ये च तथाप्नोति श्राद्धं दत्तं स्वबान्धवैः ॥ ३५ ॥ \\
% 20.36
प्रेतस्य श्राद्धकर्तुश्च पुष्टिः श्राद्धे कृते ध्रुवम् । \\
तस्माच्छ्राद्धं सदा कार्यं शोकं त्यक्त्वा निरर्थकम् ॥ ३६ ॥ \\
% 20.37
एतावदेव कर्तव्यं सदा प्रेतस्य बन्धुभिः । \\
नोपकुर्यान्नरः शोचन्प्रेतस्यात्मन एव वा ॥ ३७ ॥ \\
% 20.38
दृष्ट्वा लोकमनाक्रन्दं म्रियमाणांश्च बान्धवान् । \\
धर्ममेकं सहायार्थं वरयध्वं सदा नराः ॥ ३८ ॥ \\
% 20.39
मृतोऽपि बान्धवः शक्तो नानुगन्तुं नरं मृतम् । \\
जायावर्जं हि सर्वस्य याम्यः पन्था विरुध्यते ॥ ३९ ॥ \\
% 20.40
धर्म एकोऽनुयात्येनं यत्रक्वचनगामिनम् । \\
नन्वसारे नृलोकेऽस्मिन्धर्मं कुरुत माचिरम् ॥ ४० ॥ \\
% 20.41
श्वः कार्यमद्य कुर्वीत पूर्वाह्णे चापराह्णिकम् । \\
न हि प्रतीक्षते मृत्युः कृतं वास्य न वा कृतम् ॥ ४१ ॥ \\
% 20.42
क्षेत्रापणगृहासक्तमन्यत्रगतमानसम् । \\
वृकीवोरणमासाद्य मृत्युरादाय गच्छति ॥ ४२ ॥ \\
% 20.43
न कालस्य प्रियः कश्चिद्द्वेष्यश्चास्य न विद्यते । \\
आयुष्ये कर्मणि क्षीणे प्रसह्य हरते जनम् ॥ ४३ ॥ \\
% 20.44
नाप्राप्तकालो म्रियते विद्धः शरशतैरपि । \\
कुशाग्रेणापि संस्पृष्टः प्राप्तकालो न जीवति ॥ ४४ ॥ \\
% 20.45
नौषधानि न मन्त्राश्च न होमा न पुनर्जपाः । \\
त्रायन्ते मृत्युनोपेतं जरया वापि मानवम् ॥ ४५ ॥ \\
% 20.46
आगामिनमनर्थं हि प्रविधानशतैरपि । \\
न निवारयितुं शक्तस्तत्र का परिदेवना ॥ ४६ ॥ \\
% 20.47
यथा धेनुसहस्रेषु वत्सो विन्दति मातरम् । \\
तथा पूर्वकृतं कर्म कर्तारं विन्दते ध्रुवम् ॥ ४७ ॥ \\
% 20.48
अव्यक्तादीनि भूतानि व्यक्तमध्यानि चाप्यथ । \\
अव्यक्तनिधनान्येव तत्र का परिदेवना ॥ ४८ ॥ \\
% 20.49
देहिनोऽस्मिन्यथा देहे कौमारं यौवनं जरा । \\
तथा देहान्तरप्राप्तिर्धीरस्तत्र न मुह्यति ॥ ४९ ॥ \\
% 20.50
गृह्णातीह यथा वस्त्रं त्यक्त्वा पूर्वधृतं नरः । \\
गृह्णात्येवं नवं देही देहं कर्मनिबन्धनम् ॥ ५० ॥ \\
% 20.51
नैनं छिन्दन्ति शस्त्राणि नैनं दहति पावकः । \\
न चैनं क्लेदयन्त्यापो न शोषयति मारुतः ॥ ५१ ॥ \\
% 20.52
अच्छेद्योऽयमदाह्योऽयमक्लेद्योऽशोष्य एव च । \\
नित्यः सततगः स्थाणुरचलोऽयं सनातनः ॥ ५२ ॥ \\
% 20.53
अव्यक्तोऽयमचिन्त्योऽयमविकार्योऽयमुच्यते । \\
तस्मादेवं विदित्वैनं नानुशोचितुमर्हथ ॥ ५३ ॥ \\
% 21.1
अथाशौचव्यपगमे सुस्नातः सुप्रक्षालितपाणिपादः स्वाचान्तस्त्वेवंविधान्ब्राह्मणान्यथाशक्त्युदङ्मुखान्गन्धमाल्यवस्त्रालंकारादिभिः पूजितान्भोजयेत् ॥ १ ॥ \\
% 21.2
एकवन्मन्त्रानूहेदेकोद्दिष्टे ॥ २ ॥ \\
% 21.3
उच्छिष्टसंनिधावेकमेव तन्नामगोत्राभ्यां पिण्डं निर्वपेत् ॥ ३ ॥ \\
% 21.4
भुक्तवत्सु ब्राह्मणेषु दक्षिणयाभिपूजितेषु प्रेतनामगोत्राभ्यां दत्ताक्षय्योदकश्चतुरङ्गुलपृथ्वीस्तावदन्तरास्तावदधःखाता वितस्त्यायतास्तिस्रः कर्षूः कुर्यात् ॥ ४ ॥ \\
% 21.5
कर्षूसमीपे चाग्नित्रयमुपसमाधाय परिस्तीर्य तत्रैकैकस्मिन्नाहुतित्रयं जुहुयात् ॥ ५ ॥ \\
% 21.6
सोमाय पितृमते स्वधा नमः ॥ ६ ॥ \\
% 21.7
अग्नये कव्यवाहनाय स्वधा नमः ॥ ७ ॥ \\
% 21.8
यमायाङ्गिरसे स्वधा नमः ॥ ८ ॥ \\
% 21.9
स्थानत्रये च प्राग्वत्पिण्डनिर्वपणं कुर्यात् ॥ ९ ॥ \\
% 21.10
अन्नदधिघृतमधुमांसैः कर्षूत्रयं पूरयित्वैतत्त इति जपेत् ॥ १० ॥ \\
% 21.11
एवं मृताहे प्रतिमासं कुर्यात् ॥ ११ ॥ \\
% 21.12
संवत्सरान्ते प्रेताय तत्पित्रे तत्पितामहाय तत्प्रपितामहाय च ब्राह्मणान्देवपूर्वान्भोजयेत् ॥ १२ ॥ \\
% 21.13
अत्राग्नौकरणमावाहनं पाद्यं च कुर्यात् ॥ १३ ॥ \\
% 21.14
संसृजतु त्वा पृथिवी समानी च इति च प्रेतपाद्यपात्रे पितृपाद्यपात्रत्रये योजयेत् ॥ १४ ॥ \\
% 21.15
उच्छिष्टसंनिधौ पिण्डचतुष्टयं कुर्यात् ॥ १५ ॥ \\
% 21.16
ब्राह्मणांश्च स्वाचान्तान्दत्तदक्षिणांश्चानुव्रज्य विसर्जयेत् ॥ १६ ॥ \\
% 21.17
ततः प्रेतपिण्डं पाद्यपात्रोदकवत्पिण्डत्रये निदध्यात् ॥ १७ ॥ \\
% 21.18
कर्षूत्रयसंनिकर्षेऽप्येवमेव ॥ १८ ॥ \\
% 21.19
सपिण्डीकरणं मासिकार्थवद्द्वादशाहं श्राद्धं कृत्वा त्रयोदशेऽह्नि वा कुर्यात् ॥ १९ ॥ \\
% 21.20
मन्त्रवर्जं हि शूद्राणां द्वादशेऽह्नि ॥ २० ॥ \\
% 21.21
संवत्सराभ्यन्तरे यद्यधिमासो भवेत्तदा मासिकार्थे दिनमेकं वर्धयेत् ॥ २१ ॥ \\
% 21.22
सपिण्डीकरणं स्त्रीणां कार्यमेवं तथा भवेत् । \\
यावज्जीवं तथा कुर्याच्छ्राद्धं तु प्रतिवत्सरम् ॥ २२ ॥ \\
% 21.23
अर्वाक्सपिण्डीकरणं यस्य संवत्सरात्कृतम् । \\
तस्याप्यन्नं सोदकुम्भं दद्याद्वर्षं द्विजन्मने ॥ २३ ॥ \\
% 22.1
ब्राह्मणस्य सपिण्डानां जननमरणयोर्दशाहमाशौचम् ॥ १ ॥ \\
% 22.2
द्वादशाहं राजन्यस्य ॥ २ ॥ \\
% 22.3
पञ्चदशाहं वैश्यस्य ॥ ३ ॥ \\
% 22.4
मासं शूद्रस्य ॥ ४ ॥ \\
% 22.5
सपिण्डता च पुरुषे सप्तमे विनिवर्तते ॥ ५ ॥ \\
% 22.6
आशौचे होमदानप्रतिग्रहस्वाध्याया निवर्तन्ते ॥ ६ ॥ \\
% 22.7
नाशौचे कस्यचिदन्नमश्नीयात् ॥ ७ ॥ \\
% 22.8
ब्राह्मणादीनामशौचे यः सकृदेवान्नमश्नाति तस्य तावदशौचं यावत्तेषाम् ॥ ८ ॥ \\
% 22.9
आशौशापगमे प्रायश्चित्तं कुर्यात् ॥ ९ ॥ \\
% 22.10
सवर्णस्याशौचे द्विजो भुक्त्वा स्रवन्तीमासाद्य तन्निमग्नस्त्रिरघमर्षणं जप्त्वोत्तीर्य गायत्र्यष्टसहस्रं जपेत् ॥ १० ॥ \\
% 22.11
क्षत्रियाशौचे ब्राह्मणस्त्वेतदेवोपोषितः कृत्वा शुध्यति ॥ ११ ॥ \\
% 22.12
वैश्याशौचे राजन्यश्च ॥ १२ ॥ \\
% 22.13
वैश्याशौचे ब्राह्मणस्त्रिरात्रोपोषितश्च ॥ १३ ॥ \\
% 22.14
ब्राह्मणाशौचे राजन्यः क्षत्रियाशौचे वैश्यश्च स्रवन्तीमासाद्य गायत्रीशतपञ्चकं जपेत् ॥ १४ ॥ \\
% 22.15
वैश्यश्च ब्राह्मणाशौचे गायत्र्यष्टशतं जपेत् ॥ १५ ॥ \\
% 22.16
शूद्राशौचे द्विजो भुक्त्वा प्राजापत्यं चरेत् ॥ १६ ॥ \\
% 22.17
शूद्रश्च द्विजाशौचे स्नानमाचरेत् ॥ १७ ॥ \\
% 22.18
शूद्रः शूद्राशौचे स्नातः पञ्चगव्यं पिबेत् ॥ १८ ॥ \\
% 22.19
पत्नीनां दासानामानुलोम्येन स्वामिनस्तुल्यमाशौचम् ॥ १९ ॥ \\
% 22.20
मृते स्वामिन्यात्मीयम् ॥ २० ॥ \\
% 22.21
हीनवर्णानामधिकवर्णेषु सपिण्डेषु तदाशौचव्यपगमे शुद्धिः ॥ २१ ॥ \\
% 22.22
ब्राह्मणस्य क्षत्रविट्शूद्रेषु सपिण्डेषु षड्रात्रत्रिरात्रैकरात्रैः ॥ २२ ॥ \\
% 22.23
क्षत्रियस्य विट्शूद्रयोः षड्रात्रत्रिरात्राभ्याम् ॥ २३ ॥ \\
% 22.24
वैश्यस्य शूद्रेषु षड्रात्रेण ॥ २४ ॥ \\
% 22.25
मासतुल्यैरहोरात्रैर्गर्भस्रावे ॥ २५ ॥ \\
% 22.26
जातमृते मृतजाते वा कुलस्य सद्यः शौचम् ॥ २६ ॥ \\
% 22.27
अदन्तजाते बाले प्रेते सद्य एव ॥ २७ ॥ \\
% 22.28
नास्याग्निसंस्कारो नोदकक्रिया ॥ २८ ॥ \\
% 22.29
दन्तजाते त्वकृतचूडे त्वहोरात्रेण ॥ २९ ॥ \\
% 22.30
कृतचूडे त्वसंस्कृते त्रिरात्रेण ॥ ३० ॥ \\
% 22.31
ततः परं यथोक्तकालेन ॥ ३१ ॥ \\
% 22.32
स्त्रीणां विवाहः संस्कारः ॥ ३२ ॥ \\
% 22.33
संस्कृतासु स्त्रीषु नाशौचं पितृपक्षे ॥ ३३ ॥ \\
% 22.34
तत्प्रसवमरणे चेत्पितृगृहे स्यातां तदैकरात्रं त्रिरात्रं च ॥ ३४ ॥ \\
% 22.35
जननाशौचमध्ये यद्यपरं जननाशौचं स्यात्तदा पूर्वाशौचव्यपगमे शुद्धिः ॥ ३५ ॥ \\
% 22.36
रात्रिशेषे दिनद्वयेन ॥ ३६ ॥ \\
% 22.37
प्रभाते दिनत्रयेण ॥ ३७ ॥ \\
% 22.38
मरणाशौचमध्ये ज्ञातिमरणेऽप्येवम् ॥ ३८ ॥ \\
% 22.39
श्रुत्वा देशान्तरस्थो जननमरणे आशौचशेषेण शुध्येत् ॥ ३९ ॥ \\
% 22.40
व्यतीतेऽशौचे संवत्सरान्तस्त्वेकरात्रेण ॥ ४० ॥ \\
% 22.41
ततः परं स्नानेन ॥ ४१ ॥ \\
% 22.42
आचार्ये मातामहे च व्यतीते त्रिरात्रेण ॥ ४२ ॥ \\
% 22.43
अनौरसेषु पुत्रेषु जातेषु च मृतेषु च । \\
परपूर्वासु भार्यासु प्रसूतासु मृतासु च ॥ ४३ ॥ \\
% 22.44
आचार्यपत्नीपुत्रोपाध्यायमातुलश्वशुरश्वशुर्यसहाध्यायिशिष्येष्वतीतेष्वेकरात्रेण ॥ ४४ ॥ \\
% 22.45
स्वदेशराजनि च ॥ ४५ ॥ \\
% 22.46
असपिण्डे स्ववेश्मनि मृते च ॥ ४६ ॥ \\
% 22.47
भृग्वग्न्यनाशकाम्बुसंग्रामविद्युन्नृपहतानां नाशौचम् ॥ ४७ ॥ \\
% 22.48
न राज्ञां राजकर्मणि ॥ ४८ ॥ \\
% 22.49
न व्रतिनां व्रते ॥ ४९ ॥ \\
% 22.50
न सत्रिणां सत्रे ॥ ५० ॥ \\
% 22.51
न कारूणां कारुकर्मणि ॥ ५१ ॥ \\
% 22.52
न राजाज्ञाकारिणां तदिच्छया ॥ ५२ ॥ \\
% 22.53
न देवप्रतिष्ठाविवाहयोः पूर्वसंभृतयोः ॥ ५३ ॥ \\
% 22.54
न देशविभ्रमे ॥ ५४ ॥ \\
% 22.55
आपद्यपि च कष्टायाम् ॥ ५५ ॥ \\
% 22.56
आत्मत्यागिनः पतिताश्च नाशौचोदकभाजः ॥ ५६ ॥ \\
% 22.57
पतितस्य दासी मृताहे पदापां घटमपवर्जयेत् ॥ ५७ ॥ \\
% 22.58
उद्बन्धनमृतस्य यः पाशं छिन्द्यात्स तप्तकृच्छ्रेण शुध्यति ॥ ५८ ॥ \\
% 22.59
आत्मत्यागिनां संस्कर्ता च ॥ ५९ ॥ \\
% 22.60
तदश्रुपातकारी च ॥ ६० ॥ \\
% 22.61
सर्वस्यैव प्रेतस्य बान्धवैः सहाश्रुपातं कृत्वा स्नानेन ॥ ६१ ॥ \\
% 22.62
अकृतेऽस्थिसंचये सचैलस्नानेन ॥ ६२ ॥ \\
% 22.63
द्विजः शूद्रप्रेतानुगमनं कृत्वा स्रवन्तीमासाद्य तन्निमग्नस्त्रिरघमर्षणं जप्त्वोत्तीर्य गायत्र्यष्टसहस्रं जपेत् ॥ ६३ ॥ \\
% 22.64
द्विजप्रेतस्याष्टशतम् ॥ ६४ ॥ \\
% 22.65
शूद्रः प्रेतानुगमनं कृत्वा स्नानमाचरेत् ॥ ६५ ॥ \\
% 22.66
चिताधूमसेवने सर्वे वर्णाः स्नानमाचरेयुः ॥ ६६ ॥ \\
% 22.67
मैथुने दुःस्वप्ने रुधिरोपगतकण्ठे वमनविरेकयोश्च ॥ ६७ ॥ \\
% 22.68
श्मश्रुकर्मणि कृते च ॥ ६८ ॥ \\
% 22.69
शवस्पृशं च स्पृष्ट्वा रजस्वलाचण्डालयूपांश्च ॥ ६९ ॥ \\
% 22.70
भक्ष्यवर्जं पञ्चनखशवं तदस्थि सस्नेहं च ॥ ७० ॥ \\
% 22.71
सर्वेष्वेतेषु स्नानेषु वस्त्रं नाप्रक्षालितं बिभृयात् ॥ ७१ ॥ \\
% 22.72
रजस्वला चतुर्थेऽह्नि स्नानाच्छुध्यति ॥ ७२ ॥ \\
% 22.73
रजस्वला हीनवर्णां रजस्वलां स्पृष्ट्वा न तावदश्नीयाद्यावन्न शुद्धा ॥ ७३ ॥ \\
% 22.74
सवर्णामधिकवर्णां वा स्पृष्ट्वा सद्यः स्नात्वा शुध्यति ॥ ७४ ॥ \\
% 22.75
क्षुत्वा सुप्त्वा भुक्त्वा भोजनाध्ययनेप्सुः पीत्वा स्नात्वा निष्ठीव्य वासः परिधाय रथ्यामाक्रम्य मूत्रपुरीषे कृत्वा पञ्चनखास्थ्यस्नेहं स्पृष्ट्वा चाचमेत् ॥ ७५ ॥ \\
% 22.76
चाण्डालम्लेच्छसंभाषणे च ॥ ७६ ॥ \\
% 22.77
नाभेरधस्तात्प्रबाहुषु च कायिकैर्मलैः सुराभिर्मद्यैश्चोपहतो मृत्तोयैस्तदङ्गं प्रक्षाल्य शुध्येत् ॥ ७७ ॥ \\
% 22.78
अन्यत्रोपहतो मृत्तोयैस्तदङ्गं प्रक्षाल्य स्नानेन ॥ ७८ ॥ \\
% 22.79
वक्त्रोपहतस्तूपोष्य स्नात्वा पञ्चगव्येन ॥ ७९ ॥ \\
% 22.80
दशनच्छदोपहतश्च ॥ ८० ॥ \\
% 22.81
वसा शुक्रमसृङ्मज्जा मूत्रं विट्कर्णविण्नखाः । \\
श्लेष्माश्रु दूषिका स्वेदो द्वादशैते नृणां मलाः ॥ ८१ ॥ \\
% 22.82
गौडी माध्वी च पैष्टी च विज्ञेया त्रिविधा सुरा । \\
यथैवैका तथा सर्वा न पातव्या द्विजातिभिः ॥ ८२ ॥ \\
% 22.83
माधूकमैक्षवं टाङ्कं कौलं खार्जूरपानसे । \\
मृद्विकारसमाध्वीके मैरेयं नारिकेलजम् ॥ ८३ ॥ \\
% 22.84
अमेध्यानि दशैतानि मद्यानि ब्राह्मणस्य च । \\
राजन्यश्चैव वैश्यश्च स्पृष्ट्वैतानि न दुष्यतः ॥ ८४ ॥ \\
% 22.85
गुरोः प्रेतस्य शिष्यस्तु पितृमेधं समाचरन् । \\
प्रेताहारैः समं तत्र दशरात्रेण शुध्यति ॥ ८५ ॥ \\
% 22.86
आचार्यं स्वमुपाध्यायं पितरं मातरं गुरुम् । \\
निर्हृत्य तु व्रती प्रेतान्न व्रतेन वियुज्यते ॥ ८६ ॥ \\
% 22.87
आदिष्टी नोदकं कुर्यादा व्रतस्य समापनात् । \\
समाप्ते तूदकं कृत्वा त्रिरात्रेणैव शुध्यति ॥ ८७ ॥ \\
% 22.88
ज्ञानं तपोऽग्निराहारो मृन्मनो वार्युपाञ्जनम् । \\
वायुः कर्मार्ककालौ च शुद्धिकर्तॄणि देहिनाम् ॥ ८८ ॥ \\
% 22.89
सर्वेषामेव शौचानामन्नशौचं परं स्मृतम् । \\
योऽन्ने शुचिः स हि शुचिर्न मृद्वारिशुचिः शुचिः ॥ ८९ ॥ \\
% 22.90
क्षान्त्या शुध्यन्ति विद्वांसो दानेनाकार्यकारिणः । \\
प्रच्छन्नपापा जप्येन तपसा वेदवित्तमाः ॥ ९० ॥ \\
% 22.91
मृत्तोयैः शोध्यते शोध्यं नदी वेगेन शुध्यति । \\
रजसा स्त्री मनोदुष्टा संन्यासेन द्विजोत्तमाः ॥ ९१ ॥ \\
% 22.92
अद्भिर्गात्राणि शुध्यन्ति मनः सत्येन शुध्यति । \\
विद्यातपोभ्यां भूतात्मा बुद्धिर्ज्ञानेन शुध्यति ॥ ९२ ॥ \\
% 22.93
एष शौचस्य ते प्रोक्तः शारीरस्य विनिर्णयः । \\
नानाविधानां द्रव्याणां शुद्धेः शृणु विनिर्णयम् ॥ ९३ ॥ \\
% 23.1
शारीरैर्मलैः सुराभिर्मद्यैर्वा यदुपहतं तदत्यन्तोपहतम् ॥ १ ॥ \\
% 23.2
अत्यन्तोपहतं सर्वं लोहभाण्डमग्नौ प्रक्षिप्तं शुध्येत् ॥ २ ॥ \\
% 23.3
मणिमयमश्ममयमब्जं च सप्तरात्रं महीनिखननेन ॥ ३ ॥ \\
% 23.4
शृङ्गदन्तास्थिमयं तक्षणेन ॥ ४ ॥ \\
% 23.5
दारवं मृन्मयं च जह्यात् ॥ ५ ॥ \\
% 23.6
अत्यन्तोपहतस्य वस्त्रस्य यत्प्रक्षालितं सद्विरज्यते तच्छिन्द्यात् ॥ ६ ॥ \\
% 23.7
सौवर्णराजताब्जमणिमयानां निर्लेपानामद्भिः शुद्धिः ॥ ७ ॥ \\
% 23.8
अश्ममयानां चमसानां ग्रहाणां च ॥ ८ ॥ \\
% 23.9
चरुस्रुक्स्रुवाणामुष्णेनाम्भसा ॥ ९ ॥ \\
% 23.10
यज्ञकर्मणि यज्ञपात्राणां पाणिना संमार्जनेन ॥ १० ॥ \\
% 23.11
स्फ्यशूर्पशकटमुसलोलूखलानां प्रोक्षणेन ॥ ११ ॥ \\
% 23.12
शयनयानासनानां च ॥ १२ ॥ \\
% 23.13
बहूनां च ॥ १३ ॥ \\
% 23.14
धान्याजिनरज्जुतान्तववैदलसूत्रकार्पासवाससां च ॥ १४ ॥ \\
% 23.15
शाकमूलफलपुष्पाणां च ॥ १५ ॥ \\
% 23.16
तृणकाष्ठशुष्कपलाशानां च ॥ १६ ॥ \\
% 23.17
एतेषां प्रक्षालनेन ॥ १७ ॥ \\
% 23.18
अल्पानां च ॥ १८ ॥ \\
% 23.19
ऊषैः कौशेयाविकयोः ॥ १९ ॥ \\
% 23.20
अरिष्टकैः कुतपानाम् ॥ २० ॥ \\
% 23.21
श्रीफलैरंशुपट्टानाम् ॥ २१ ॥ \\
% 23.22
गौरसर्षपैः क्षौमाणाम् ॥ २२ ॥ \\
% 23.23
शृङ्गास्थिदन्तमयानां च ॥ २३ ॥ \\
% 23.24
पद्माक्षैर्मृगलोमिकानाम् ॥ २४ ॥ \\
% 23.25
ताम्ररीतित्रपुसीसमयानामम्लोदकेन ॥ २५ ॥ \\
% 23.26
भस्मना कांस्यलोहयोः ॥ २६ ॥ \\
% 23.27
तक्षणेन दारवाणाम् ॥ २७ ॥ \\
% 23.28
गोबालैः फलसंभवानाम् ॥ २८ ॥ \\
% 23.29
प्रोक्षणेन संहतानाम् ॥ २९ ॥ \\
% 23.30
उत्पवनेन द्रवाणाम् ॥ ३० ॥ \\
% 23.31
गुडादीनामिक्षुविकाराणां प्रभूतानां गृहनिहितानां वार्यग्निदानेन ॥ ३१ ॥ \\
% 23.32
सर्वलवणानां च ॥ ३२ ॥ \\
% 23.33
पुनःपाकेन मृन्मयानाम् ॥ ३३ ॥ \\
% 23.34
द्रव्यवत्कृतशौचानां देवतार्चानां भूयःप्रतिष्ठापनेन ॥ ३४ ॥ \\
% 23.35
असिद्धस्यान्नस्य यन्मात्रमुपहतं तन्मात्रं परित्यज्य शेषस्य कण्डनप्रक्षालने कुर्यात् ॥ ३५ ॥ \\
% 23.36
द्रोणाभ्यधिकं सिद्धमन्नमुपहतं न दुष्यति ॥ ३६ ॥ \\
% 23.37
तस्योपहतमात्रमपास्य गायत्र्याभिमन्त्रितं सुवर्णाम्भः प्रक्षिपेत् । बस्तस्य च प्रदर्शयेदग्नेश्च ॥ \\
% 23.38
पक्षिजग्धं गवा घ्रातमवधूतमवक्षुतम् । \\
दूषितं केशकीटैश्च मृत्प्रक्षेपेण शुध्यति ॥ ३८ ॥ \\
% 23.39
यावन्नापैत्यमेध्याक्ताद्गन्धो लेपश्च तत्कृतः । \\
तावन्मृद्वारि देयं स्यात्सर्वासु द्रव्यशुद्धिषु ॥ ३९ ॥ \\
% 23.40
अजाश्वं मुखतो मेध्यं न गौर्न नरजा मलाः । \\
पन्थानश्च विशुध्यन्ति सोमसूर्यांशुमारुतैः ॥ ४० ॥ \\
% 23.41
रथ्याकर्दमतोयानि स्पृष्टान्यन्त्यश्ववायसैः । \\
मारुतेनैव शुध्यन्ति पक्वेष्टकचितानि च ॥ ४१ ॥ \\
% 23.42
प्राणिनामथ सर्वेषां मृद्भिरद्भिश्च कारयेत् । \\
अत्यन्तोपहतानां च शौचं नित्यमतन्द्रितम् ॥ ४२ ॥ \\
% 23.43
भूमिष्ठमुदकं पुण्यं वैतृष्ण्यं यत्र गोर्भवेत् । \\
अव्याप्तं चेदमेध्येन तद्वदेव शिलागतम् ॥ ४३ ॥ \\
% 23.44
मृतपञ्चनखात्कूपादत्यन्तोपहतात्तथा । \\
अपः समुद्धरेत्सर्वाः शेषं वस्त्रेण शोधयेत् ॥ ४४ ॥ \\
% 23.45
वह्निप्रज्वालनं कुर्यात्कूपे पक्वेष्टकाचिते । \\
पञ्चगव्यं न्यसेत्पश्चान्नवतोयसमुद्भवे ॥ ४५ ॥ \\
% 23.46
जलाशयेष्वथाल्पेषु स्थावरेषु वसुंधरे । \\
कूपवत्कथिता शुद्धिर्महत्सु च न दूषणम् ॥ ४६ ॥ \\
% 23.47
त्रीणि देवाः पवित्राणि ब्राह्मणानामकल्पयन् । \\
अदृष्टमद्भिर्निर्णिक्तं यच्च वाचा प्रशस्यते ॥ ४७ ॥ \\
% 23.48
नित्यं शुद्धः कारुहस्तः पण्यं यच्च प्रसारितम् । \\
ब्राहमणान्तरितं भैक्ष्यमाकराः सर्व एव च ॥ ४८ ॥ \\
% 23.49
नित्यमास्यं शुचि स्त्रीणां शकुनिः फलपातने । \\
प्रस्रवे च शुचिर्वत्सः श्वा मृगग्रहणे शुचिः ॥ ४९ ॥ \\
% 23.50
श्वभिर्हतस्य यन्मांसं शुचि तत्परिकीर्तितम् । \\
क्रव्याद्भिश्च हतस्यान्यैश्चण्डालाद्यैश्च दस्युभिः ॥ ५० ॥ \\
% 23.51
ऊर्ध्वं नाभेर्यानि खानि तानि मेध्यानि निर्दिशेत् । \\
यान्यधस्तान्यमेध्यानि देहाच्चैव मलाश्च्युताः ॥ ५१ ॥ \\
% 23.52
मक्षिका विप्रुषश्छाया गौर्गजाश्वमरीचयः । \\
रजो भूर्वायुरग्निश्च मार्जारश्च सदा शुचिः ॥ ५२ ॥ \\
% 23.53
नोच्छिष्टं कुर्वते मुख्या विप्रुषोऽङ्गे पतन्ति याः । \\
न श्मश्रूणि गतान्यास्यं न दन्तान्तरवेष्टितम् ॥ ५३ ॥ \\
% 23.54
स्पृशन्ति बिन्दवः पादौ य आचामयतः परान् । \\
भौमिकैस्ते समा ज्ञेया न तैरप्रयतो भवेत् ॥ ५४ ॥ \\
% 23.55
उच्छिष्टेन तु संस्पृष्टो द्रव्यहस्तः कथंचन । \\
अनिधायैव तद्द्रव्यमाचान्तः शुचितामियात् ॥ ५५ ॥ \\
% 23.56
मार्जनोपाञ्जनैर्वेश्म प्रोक्षणेन च पुस्तकम् । \\
संमार्जनेनाञ्जनेन सेकेनोल्लेखनेन च ॥ ५६ ॥ \\
% 23.57
दाहेन च भुवः शुद्धिर्वासेनाप्यथ वा गवाम् । \\
गावः पवित्रं मङ्गल्यं गोषु लोकाः प्रतिष्ठिताः ॥ ५७ ॥ \\
% 23.58
गावो वितन्वते यज्ञं गावः सर्वाघसूदनाः । \\
गोमूत्रं गोमयं सर्पिः क्षीरं दधि च रोचना ॥ ५८ ॥ \\
% 23.59
षडङ्गमेतत्परमं मङ्गल्यं सर्वदा गवाम् । \\
शृङ्गोदकं गवां पुण्यं सर्वाघविनिषूदनम् ॥ ५९ ॥ \\
% 23.60
गवां कण्डूयनं चैव सर्वकल्मषनाशनम् । \\
गवां ग्रासप्रदानेन स्वर्गलोके महीयते ॥ ६० ॥ \\
% 23.61
गवां हि तीर्थे वसतीह गङ्गा पुष्टिस्तथासां रजसि प्रवृद्धा । \\
लक्ष्मीः करीषे प्रणतौ च धर्मस्तासां प्रणामं सततं च कुर्यात् ॥ ६१ ॥ \\
% 24.1
अथ ब्राह्मणस्य वर्णानुक्रमेण चतस्रो भार्या भवन्ति ॥ १ ॥ \\
% 24.2
तिस्रः क्षत्रियस्य ॥ २ ॥ \\
% 24.3
द्वे वैश्यस्य ॥ ३ ॥ \\
% 24.4
एका शूद्रस्य ॥ ४ ॥ \\
% 24.5
तासां सवर्णावेदने पाणिर्ग्राह्यः ॥ ५ ॥ \\
% 24.6
असवर्णावेदने शरः क्षत्रियकन्यया ॥ ६ ॥ \\
% 24.7
प्रतोदो वैश्यकन्यया ॥ ७ ॥ \\
% 24.8
वसनदशान्तः शूद्रकन्यया ॥ ८ ॥ \\
% 24.9
न सगोत्रां न समानार्षप्रवरां भार्यां विन्देत ॥ ९ ॥ \\
% 24.10
मातृतस्त्वा पञ्चमात्पुरुषात्पितृतश्च सप्तमात् ॥ १० ॥ \\
% 24.11
नाकुलीनाम् ॥ ११ ॥ \\
% 24.12
न च व्याधिताम् ॥ १२ ॥ \\
% 24.13
नाधिकाङ्गीम् ॥ १३ ॥ \\
% 24.14
न हीनाङ्गीम् ॥ १४ ॥ \\
% 24.15
नातिकपिलाम् ॥ १५ ॥ \\
% 24.16
न वाचाटाम् ॥ १६ ॥ \\
% 24.17
अथाष्टौ विवाहा भवन्ति ॥ १७ ॥ \\
% 24.18
ब्राह्मो दैव आर्षः प्राजापत्यो गान्धर्व आसुरो राक्षसः पैशाचश्चेति ॥ १८ ॥ \\
% 24.19
आहूय गुणवते कन्यादानं ब्राह्मः ॥ १९ ॥ \\
% 24.20
यज्ञस्थऋत्विजे दैवः ॥ २० ॥ \\
% 24.21
गोमिथुनग्रहणेनार्षः ॥ २१ ॥ \\
% 24.22
प्रार्थितप्रदानेन प्राजापत्यः ॥ २२ ॥ \\
% 24.23
द्वयोः सकामयोर्मातापितृरहितो योगो गान्धर्वः ॥ २३ ॥ \\
% 24.24
क्रयेणासुरः ॥ २४ ॥ \\
% 24.25
युद्धहरणेन राक्षसः ॥ २५ ॥ \\
% 24.26
सुप्तप्रमत्ताभिगमनात्पैशाचः ॥ २६ ॥ \\
% 24.27
एतेष्वाद्याश्चत्वारो धर्म्याः ॥ २७ ॥ \\
% 24.28
गान्धर्वोऽपि राजन्यानाम् ॥ २८ ॥ \\
% 24.29
ब्राह्मीपुत्रः पुरुषानेकविंशतिं पुनीते ॥ २९ ॥ \\
% 24.30
दैवीपुत्रश्चतुर्दश ॥ ३० ॥ \\
% 24.31
आर्षीपुत्रश्च सप्त ॥ ३१ ॥ \\
% 24.32
प्राजापत्यश्चतुरः ॥ ३२ ॥ \\
% 24.33
ब्राह्मेण विवाहेन कन्यां ददद्ब्रह्मलोकं गमयति ॥ ३३ ॥ \\
% 24.34
दैवेन स्वर्गम् ॥ ३४ ॥ \\
% 24.35
आर्षेण वैष्णवम् ॥ ३५ ॥ \\
% 24.36
प्राजापत्येन देवलोकम् ॥ ३६ ॥ \\
% 24.37
गान्धर्वेण गन्धर्वलोकं गच्छति ॥ ३७ ॥ \\
% 24.38
पिता पितामहो भ्राता सकुल्यो मातामहो माता चेति कन्याप्रदाः ॥ ३८ ॥ \\
% 24.39
पूर्वाभावे प्रकृतिस्थः परः पर इति ॥ ३९ ॥ \\
% 24.40
ऋतुत्रयमुपास्यैव कन्या कुर्यात्स्वयं वरम् । \\
ऋतुत्रये व्यतीते तु प्रभवत्यात्मनः सदा ॥ ४० ॥ \\
% 24.41
पितृवेश्मनि या कन्या रजः पश्यत्यसंस्कृता । \\
सा कन्या वृषली ज्ञेया हरंस्तां न विदुष्यति ॥ ४१ ॥ \\
% 25.1
अथ स्त्रीणां धर्माः ॥ १ ॥ \\
% 25.2
भर्तुः समानव्रतचारित्वम् ॥ २ ॥ \\
% 25.3
श्वश्रूश्वशुरगुरुदेवतातिथिपूजनम् ॥ ३ ॥ \\
% 25.4
सुसंस्कृतोपस्करता ॥ ४ ॥ \\
% 25.5
अमुक्तहस्तता ॥ ५ ॥ \\
% 25.6
सुगुप्तभाण्डता ॥ ६ ॥ \\
% 25.7
मूलक्रियास्वनभिरतिः ॥ ७ ॥ \\
% 25.8
मङ्गलाचारतत्परता ॥ ८ ॥ \\
% 25.9
भर्तरि प्रवसितेऽप्रतिकर्मक्रिया ॥ ९ ॥ \\
% 25.10
परगृहेष्वनभिगमनम् ॥ १० ॥ \\
% 25.11
द्वारदेशगवाक्षेष्वनवस्थानम् ॥ ११ ॥ \\
% 25.12
सर्वकर्मस्वस्वतन्त्रता ॥ १२ ॥ \\
% 25.13
बाल्ययौवनवार्धक्येष्वपि पितृभर्तृपुत्राधीनता ॥ १३ ॥ \\
% 25.14
मृते भर्तरि ब्रह्मचर्यं तदन्वारोहणं वा ॥ १४ ॥ \\
% 25.15
नास्ति स्त्रीणां पृथग्यज्ञो न व्रतं नाप्युपोषितम् । \\
पतिं शुश्रूषते यत्तु तेन स्वर्गे महीयते ॥ १५ ॥ \\
% 25.16
पत्यौ जीवति या योषिदुपवासव्रतं चरेत् । \\
आयुः सा हरते भर्तुर्नरकं चैव गच्छति ॥ १६ ॥ \\
% 25.17
मृते भर्तरि साध्वी स्त्री ब्रह्मचर्ये व्यवस्थिता । \\
स्वर्गं गच्छत्यपुत्रापि यथा ते ब्रह्मचारिणः ॥ १७ ॥ \\
% 26.1
सवर्णासु बहुभार्यासु विद्यमानासु ज्येष्ठया सह धर्मकार्यं कुर्यात् ॥ १ ॥ \\
% 26.2
मिश्रासु च कनिष्ठयापि समानवर्णया ॥ २ ॥ \\
% 26.3
समानवर्णाया अभावे त्वनन्तरयैवापदि च ॥ ३ ॥ \\
% 26.4
न त्वेव द्विजः शूद्रया ॥ ४ ॥ \\
% 26.5
द्विजस्य भार्या शूद्रा तु धर्मार्थं न भवेत्क्वचित् । \\
रत्यर्थमेव सा तस्य रागान्धस्य प्रकीर्तिता ॥ ५ ॥ \\
% 26.6
हीनजातिं स्त्रियं मोहादुद्वहन्तो द्विजातयः । \\
कुलान्येव नयन्त्याशु ससंतानानि शूद्रतां ॥ ६ ॥ \\
% 26.7
दैवपित्र्याथितेयानि तत्प्रधानानि यस्य तु । \\
नाश्नन्ति पितृदेवास्तु न च स्वर्गं स गच्छति ॥ ७ ॥ \\
% 27.1
गर्भस्य स्पष्टताज्ञाने निषेककर्म ॥ १ ॥ \\
% 27.2
स्पन्दनात्पुरा पुंसवनम् ॥ २ ॥ \\
% 27.3
षष्ठेऽष्टमे वा मासि सीमन्तोन्नयनम् ॥ ३ ॥ \\
% 27.4
जाते च दारके जातकर्म ॥ ४ ॥ \\
% 27.5
आशौचव्यपगमे नामधेयम् ॥ ५ ॥ \\
% 27.6
माङ्गल्यं ब्राहमणस्य ॥ ६ ॥ \\
% 27.7
बलवत्क्षत्रियस्य ॥ ७ ॥ \\
% 27.8
धनोपेतं वैश्यस्य ॥ ८ ॥ \\
% 27.9
जुगुप्सितं शूद्रस्य ॥ ९ ॥ \\
% 27.10
चतुर्थे मास्यादित्यदर्शनम् ॥ १० ॥ \\
% 27.11
षष्ठेऽन्नप्राशनम् ॥ ११ ॥ \\
% 27.12
तृतीयेऽब्दे चूडाकरणम् ॥ १२ ॥ \\
% 27.13
एता एव क्रियाः स्त्रीणाममन्त्रकाः ॥ १३ ॥ \\
% 27.14
तासां समन्त्रको विवाहः ॥ १४ ॥ \\
% 27.15
गर्भाष्टमेऽब्दे ब्राह्मणस्योपनयनम् ॥ १५ ॥ \\
% 27.16
गर्भैकादशे राज्ञः ॥ १६ ॥ \\
% 27.17
गर्भद्वादशे विशः ॥ १७ ॥ \\
% 27.18
तेषां मुञ्जज्याबल्बजमयो मौञ्ज्यः ॥ १८ ॥ \\
% 27.19
कार्पासशाणाविकान्युपवीतानि वासांसि च ॥ १९ ॥ \\
% 27.20
मार्गवैयाघ्रबास्तानि चर्माणि ॥ २० ॥ \\
% 27.21
पालाशखादिरौदुम्बरा दण्डाः ॥ २१ ॥ \\
% 27.22
केशान्तललाटनासादेशतुल्याः ॥ २२ ॥ \\
% 27.23
सर्व एव वा ॥ २३ ॥ \\
% 27.24
अकुटिलाः सत्वचश्च ॥ २४ ॥ \\
% 27.25
भवदाद्यं भवन्मध्यं भवदन्तं च भैक्ष्यचरणम् ॥ २५ ॥ \\
% 27.26
आ षोडशाद्ब्राह्मणस्य सावित्री नातिवर्तते । \\
आ द्वाविंशात्क्षत्रबन्धोरा चतुर्विंशतेर्विशः ॥ २६ ॥ \\
% 27.27
अत ऊर्ध्वं त्रयोऽप्येते यथाकालमसंस्कृताः । \\
सावित्रीपतिता व्रात्या भवन्त्यार्यविगर्हिताः ॥ २७ ॥ \\
% 27.28
यद्यस्य विहितं चर्म यत्सूत्रं या च मेखला । \\
यो दण्डो यच्च वसनं तत्तदस्य व्रतेष्वपि ॥ २८ ॥ \\
% 27.29
मेखलामजिनं दण्डमुपवीतं कमण्डलुम् । \\
अप्सु प्रास्य विनष्टानि गृह्णीतान्यानि मन्त्रवत् ॥ २९ ॥ \\
% 28.1
अथ ब्रह्मचारिणां गुरुकुलवासः ॥ १ ॥ \\
% 28.2
संध्याद्वयोपासनम् ॥ २ ॥ \\
% 28.3
पूर्वां संध्यां जपेत्तिष्ठन्पश्चिमामासीनः ॥ ३ ॥ \\
% 28.4
कालद्वयमभिषेकाग्निकर्मकरणम् ॥ ४ ॥ \\
% 28.5
अप्सु दण्डवन्मज्जनम् ॥ ५ ॥ \\
% 28.6
आहूताध्ययनम् ॥ ६ ॥ \\
% 28.7
गुरोः प्रियहिताचरणम् ॥ ७ ॥ \\
% 28.8
मेखलादण्डाजिनोपवीतधारणम् ॥ ८ ॥ \\
% 28.9
गुरुकुलवर्जं गुणवत्सु भैक्षचरणम् ॥ ९ ॥ \\
% 28.10
गुर्वनुज्ञातं भैक्षाभ्यवहरणम् ॥ १० ॥ \\
% 28.11
श्राद्धकृतलवणशुक्तपर्युषितनृत्यगीतस्त्रीमधुमांसाञ्जनोच्छिष्टप्राणिहिंसाश्लीलपरिवर्जनम् ॥ ११ ॥ \\
% 28.12
अधःशय्या ॥ १२ ॥ \\
% 28.13
गुरोः पूर्वोत्थानं चरमं संवेशनम् ॥ १३ ॥ \\
% 28.14
कृतसंध्योपासनश्च गुर्वभिवादनं कुर्यात् ॥ १४ ॥ \\
% 28.15
तस्य च व्यत्यस्तकरः पादावुपस्पृशेत् ॥ १५ ॥ \\
% 28.16
दक्षिणं दक्षिणेनेतरमितरेण ॥ १६ ॥ \\
% 28.17
स्वं च नामास्याभिवादनान्ते भोःशब्दान्तं निवेदयेत् ॥ १७ ॥ \\
% 28.18
तिष्ठन्नासीनः शयानो भुञ्जानः पराङ्मुखश्च नास्याभिभाषणं कुर्यात् ॥ १८ ॥ \\
% 28.19
आसीनस्य स्थितः कुर्यादभिगच्छंस्तु गच्छतः । \\
आगच्छतः प्रत्युद्गम्य पश्चाद्धावंस्तु धावतः ॥ १९ ॥ \\
% 28.20
पराङ्मुखस्याभिमुखः ॥ २० ॥ \\
% 28.21
दूरस्थस्यान्तिकमुपेत्य ॥ २१ ॥ \\
% 28.22
शयानस्य प्रणम्य ॥ २२ ॥ \\
% 28.23
तस्य च चक्षुर्विषये न यथेष्टासनः स्यात् ॥ २३ ॥ \\
% 28.24
न चास्य केवलं नाम ब्रूयात् ॥ २४ ॥ \\
% 28.25
गतिचेष्टाभाषिताद्यं नास्यानुकुर्यात् ॥ २५ ॥ \\
% 28.26
यत्रास्य निन्दापरीवादौ स्यातां न तत्र तिष्ठेत् ॥ २६ ॥ \\
% 28.27
नास्यैकासनो भवेत् ॥ २७ ॥ \\
% 28.28
ऋते शिलाफलकनौयानेभ्यः ॥ २८ ॥ \\
% 28.29
गुरोर्गुरौ संनिहिते गुरुवद्वर्तेत ॥ २९ ॥ \\
% 28.30
अनिर्दिष्टश्च गुरुणा स्वान्गुरून्नाभिवादयेत् ॥ ३० ॥ \\
% 28.31
बाले समानवयसि वाध्यापके गुरुपुत्रे गुरुवद्वर्तेत ॥ ३१ ॥ \\
% 28.32
नास्य पादौ प्रक्षालयेत् ॥ ३२ ॥ \\
% 28.33
नोच्छिष्टमश्नीयात् ॥ ३३ ॥ \\
% 28.34
एवं वेदं वेदौ वेदान्वा स्वीकुर्यात् ॥ ३४ ॥ \\
% 28.35
ततो वेदाङ्गानि ॥ ३५ ॥ \\
% 28.36
यस्त्वनधीतवेदोऽन्यत्र श्रमं कुर्यादसौ ससंतानः शूद्रत्वमेति ॥ ३६ ॥ \\
% 28.37
मातुरग्रे विजननं द्वितीयं मौञ्जिबन्धनम् ॥ ३७ ॥ \\
% 28.38
तत्रास्य माता सावित्री भवति पिता त्वाचार्यः ॥ ३८ ॥ \\
% 28.39
एतेनैव तेषां द्विजत्वम् ॥ ३९ ॥ \\
% 28.40
प्राङ्मौञ्जीबन्धनाद्द्विजः शूद्रसमो भवति ॥ ४० ॥ \\
% 28.41
ब्रह्मचारिणा मुण्डेन जटिलेन वा भाव्यम् ॥ ४१ ॥ \\
% 28.42
वेदस्वीकरणादूर्ध्वं गुर्वनुज्ञातस्तस्मै वरं दत्त्वा स्नायात् ॥ ४२ ॥ \\
% 28.43
ततो गुरुकुल एव वा जन्मनः शेषं नयेत् ॥ ४३ ॥ \\
% 28.44
तत्राचार्ये प्रेते गुरुवद्गुरुपुत्रे वर्तेत ॥ ४४ ॥ \\
% 28.45
गुरुदारेषु सवर्णेषु वा ॥ ४५ ॥ \\
% 28.46
तदभावेऽग्निशुश्रूषुर्नैष्ठिको ब्रह्मचारी स्यात् ॥ ४६ ॥ \\
% 28.47
एवं चरति यो विप्रो ब्रह्मचर्यमतन्द्रितः । \\
स गच्छत्युत्तमं स्थानं न चेहाजायते पुनः ॥ ४७ ॥ \\
% 28.48
कामतो रेतसः सेकं व्रतस्थस्य द्विजन्मनः ॥ \\
अतिक्रमं व्रतस्याहुर्धर्मज्ञा ब्रह्मवादिनः ॥ ४८ ॥ \\
% 28.49
एतस्मिन्नेनसि प्राप्ते वसित्वा गर्दभाजिनम् । \\
सप्तागारं चरेद्भैक्षं स्वकर्म परिकीर्तयन् ॥ ४९ ॥ \\
% 28.50
तेभ्यो लब्धेन भैक्ष्येण वर्तयन्नेककालिकम् । \\
उपस्पृशंस्त्रिषवणमब्देन स विशुध्यति ॥ ५० ॥ \\
% 28.51
स्वप्ने सिक्त्वा ब्रह्मचारी द्विजः शुक्रमकामतः । \\
स्नात्वार्कमर्चयित्वा त्रिः पुनर्मामित्यृचं जपेत् ॥ ५१ ॥ \\
% 28.52
अकृत्वा भैक्षचरणमसमिध्य च पावकम् । \\
अनातुरः सप्तरात्रमवकीर्णिव्रतं चरेत् ॥ ५२ ॥ \\
% 28.53
तं चेदभ्युदियात्सूर्यः शयानं कामकारतः । \\
निम्लोचेद्वाप्यविज्ञानाज्जपन्नुपवसेद्दिनम् ॥ ५३ ॥ \\
% 29.1
यस्तूपनीय व्रतादेशं कृत्वा वेदमध्यापयेत्तमाचार्यं विद्यात् ॥ १ ॥ \\
% 29.2
यस्त्वेनं मूल्येनाध्यापयेत्तमुपाध्यायमेकदेशं वा ॥ \\
% 29.3
यो यस्य यज्ञे कर्माणि कुर्यात्तमृत्विजं विद्यात् ॥ ३ ॥ \\
% 29.4
नापरीक्षितं याजयेत् ॥ ४ ॥ \\
% 29.5
नाध्यापयेत् ॥ ५ ॥ \\
% 29.6
नोपनयेत् ॥ ६ ॥ \\
% 29.7
अधर्मेण च यः प्राह यश्चाधर्मेण पृच्छति । \\
तयोरन्यतरः प्रैति विद्वेषं वाधिगच्छति ॥ ७ ॥ \\
% 29.8
धर्मार्थौ यत्र न स्यातां शुश्रूषा वापि तद्विधा । \\
तत्र विद्या न वप्तव्या शुभं बीजमिवोषरे ॥ ८ ॥ \\
% 29.9
विद्या ह वै ब्रह्मणमाजगाम गोपाय मा शेवधिस्तेऽहमस्मि । \\
असूयकायानृजवेऽयताय न मां ब्रूया वीर्यवती तथा स्याम् ॥ ९ ॥ \\
% 29.10
यमेव विद्याः शुचिमप्रमत्तं मेधाविनं ब्रह्मचर्योपपन्नम् । \\
यस्ते न द्रुह्येत्कतमच्च नाह तस्मै मां ब्रूया निधिपाय ब्रह्मन् ॥ १० ॥ \\
% 30.1
श्रावण्यां प्रौष्ठपद्यां वा छन्दांस्युपाकृत्यार्धपञ्चमान्मासानधीयीत ॥ १ ॥ \\
% 30.2
ततस्तेषामुत्सर्गं बहिः कुर्यान्नानुपाकृतानाम् ॥ २ ॥ \\
% 30.3
उत्सर्जनोपाकर्मणोर्मध्ये वेदाङ्गाध्ययनं कुर्यात् ॥ ३ ॥ \\
% 30.4
नाधीयीताहोरात्रं चतुर्दश्यष्टमीषु च ॥ ४ ॥ \\
% 30.5
नर्त्वन्तरग्रहसूतके ॥ ५ ॥ \\
% 30.6
नेन्द्रप्रयाणे ॥ ६ ॥ \\
% 30.7
न वाति चण्डपवने ॥ ७ ॥ \\
% 30.8
नाकालवर्षविद्युत्स्तनितेषु ॥ ८ ॥ \\
% 30.9
न भूकम्पोल्कापातदिग्दाहेषु ॥ ९ ॥ \\
% 30.10
नान्तःशवे ग्रामे ॥ १० ॥ \\
% 30.11
न शस्त्रसंपाते ॥ ११ ॥ \\
% 30.12
न श्वसृगालगर्दभनिर्ह्रादेषु ॥ १२ ॥ \\
% 30.13
न वादित्रशब्दे ॥ १३ ॥ \\
% 30.14
न शूद्रपतितयोः समीपे ॥ १४ ॥ \\
% 30.15
न देवतायतनश्मशानचतुष्पथरथ्यासु ॥ १५ ॥ \\
% 30.16
नोदकान्तः ॥ १६ ॥ \\
% 30.17
न पीठोपहितपादः ॥ १७ ॥ \\
% 30.18
न हस्त्यश्वोष्ट्रनौगोयानेषु ॥ १८ ॥ \\
% 30.19
न वान्तः ॥ १९ ॥ \\
% 30.20
न विरिक्तः ॥ २० ॥ \\
% 30.21
नाजीर्णी ॥ २१ ॥ \\
% 30.22
न पञ्चनखान्तरागमने ॥ २२ ॥ \\
% 30.23
न राजश्रोत्रियगोब्राह्मणव्यसने ॥ २३ ॥ \\
% 30.24
नोपाकर्मणि ॥ २४ ॥ \\
% 30.25
नोत्सर्गे ॥ २५ ॥ \\
% 30.26
न सामध्वनावृग्यजुषी ॥ २६ ॥ \\
% 30.27
नापररात्रमधीत्य शयीत ॥ २७ ॥ \\
% 30.28
अभियुक्तोऽप्यनध्यायेष्वध्ययनं परिहरेत् ॥ २८ ॥ \\
% 30.29
यस्मादनध्यायाधीतं नेहामुत्र फलप्रदम् ॥ २९ ॥ \\
% 30.30
तदध्ययनेनायुषः क्षयो गुरुशिष्ययोश्च ॥ ३० ॥ \\
% 30.31
तस्मादनध्यायवर्जं गुरुणा ब्रह्मलोककामेन विद्या सच्छिष्यक्षेत्रेषु वप्तव्या ॥ ३१ ॥ \\
% 30.32
शिष्येण ब्रह्मारम्भावसानयोर्गुरोः पादोपसंग्रहणं कार्यम् ॥ ३२ ॥ \\
% 30.33
प्रणवश्च व्याहर्तव्यः ॥ ३३ ॥ \\
% 30.34
तत्र च यदृचोऽधीते तेनास्याज्येन पितॄणां तृप्तिर्भवति ॥ ३४ ॥ \\
% 30.35
यद्यजूंषि तेन मधुना ॥ ३५ ॥ \\
% 30.36
यत्सामानि तेन पयसा ॥ ३६ ॥ \\
% 30.37
यदाथर्वणं तेन मांसेन ॥ ३७ ॥ \\
% 30.38
यत्पुराणेतिहासवेदाङ्गधर्मशास्त्राण्यधीते तेनास्यान्नेन ॥ ३८ ॥ \\
% 30.39
यश्च विद्यामासाद्यास्मिंल्लोके तया जीवेन्न सा तस्य परलोके फलप्रदा भवेत् ॥ ३९ ॥ \\
% 30.40
यश्च विद्यया यशः परेषां हन्ति ॥ ४० ॥ \\
% 30.41
अननुज्ञातश्चान्यस्मादधीयानान्न विद्यामादद्यात् ॥ ४१ ॥ \\
% 30.42
तदादानमस्य ब्रह्मस्तेयं नरकाय भवति ॥ ४२ ॥ \\
% 30.43
लौकिकं वैदिकं वापि तथाध्यात्मिकमेव वा । \\
आददीत यतो ज्ञानं न तं द्रुह्येत्कदाचन ॥ ४३ ॥ \\
% 30.44
उत्पादकब्रह्मदात्रोर्गरीयान्ब्रह्मदः पिता । \\
ब्रह्मजन्म हि विप्रस्य प्रेत्य चेह च शाश्वतम् ॥ ४४ ॥ \\
% 30.45
कामान्माता पिता चैनं यदुत्पादयतो मिथः । \\
संभूतिं तस्य तां विद्याद्यद्योनाविह जायते ॥ ४५ ॥ \\
% 30.46
आचार्यस्त्वस्य यां जातिं विधिवद्वेदपारगः । \\
उत्पादयति सावित्र्या सा सत्या साजरामरा ॥ ४६ ॥ \\
% 30.47
य आवृणोत्यवितथेन कर्णावदुःखं कुर्वन्नमृतं संप्रयच्छन् । \\
तं वै मन्येत्पितरं मातरं च तस्मै न द्रुह्येत्कृतमस्य जानन् ॥ ४७ ॥ \\
% 31.1
त्रयः पुरुषस्यातिगुरवो भवन्ति ॥ १ ॥ \\
% 31.2
माता पिता आचार्यश्च ॥ २ ॥ \\
% 31.3
तेषां नित्यमेव शुश्रूषुणा भवितव्यम् ॥ ३ ॥ \\
% 31.4
यत्ते ब्रूयुस्तत्कुर्यात् ॥ ४ ॥ \\
% 31.5
तेषां प्रियहितमाचरेत् ॥ ५ ॥ \\
% 31.6
न तैरननुज्ञातः किंचिदपि कुर्यात् ॥ ६ ॥ \\
% 31.7
एत एव त्रयो वेदा एत एव त्रयः सुराः । \\
एत एव त्रयो लोका एत एव त्रयोऽग्नयः ॥ ७ ॥ \\
% 31.8
पिता गार्हपत्योऽग्निर्दक्षिणाग्निर्माता गुरुराहवनीयः ॥ ८ ॥ \\
% 31.9
सर्वे तस्यादृता धर्मा यस्यैते त्रय आदृताः । \\
अनादृतास्तु यस्यैते सर्वास्तस्याफलाः क्रियाः ॥ ९ ॥ \\
% 31.10
इमं लोकं मातृभक्त्या पितृभक्त्या तु मध्यमम् । \\
गुरुशुश्रूषया त्वेव ब्रह्मलोकं समश्नुते ॥ १० ॥ \\
% 32.1
राजर्त्विक्श्रोत्रियाधर्मप्रतिषेध्युपाध्यायपितृव्यमातामहमातुलश्वशुरज्येष्ठभ्रातृसंबन्धिनश्चाचार्यवत् ॥ १ ॥ \\
% 32.2
पत्न्य एतेषां सवर्णाः ॥ २ ॥ \\
% 32.3
मातृष्वसा पितृष्वसा ज्येष्ठा स्वसा च ॥ ३ ॥ \\
% 32.4
श्वशुरपितृव्यमातुलर्त्विजां कनीयसां प्रत्युत्थानमेवाभिवादनम् ॥ ४ ॥ \\
% 32.5
हीनवर्णानां गुरुपत्नीनां दूरादभिवादनं न पादोपस्पर्शनम् ॥ ५ ॥ \\
% 32.6
गुरुपत्नीनां गोत्रोत्सादनाञ्जनकेशसंयमनपादप्रक्षालनादीनि न कुर्यात् ॥ ६ ॥ \\
% 32.7
असंस्तुतापि परपत्नी भगिनीति वाच्या पुत्रीति मातेति वा ॥ ७ ॥ \\
% 32.8
न च गुरूणां त्वमिति ब्रूयात् ॥ ८ ॥ \\
% 32.9
तदतिक्रमे निराहारो दिवसान्ते तं प्रसाद्याश्नीयात् ॥ ९ ॥ \\
% 32.10
न च गुरुणा सह विगृह्य कथाः कुर्यात् ॥ १० ॥ \\
% 32.11
न चैवास्य परीवादम् ॥ ११ ॥ \\
% 32.12
न चानभिप्रेतम् ॥ १२ ॥ \\
% 32.13
गुरुपत्नी तु युवतिर्नाभिवाद्येह पादयोः । \\
पूर्णे विंशतिवर्षे च गुणदोषौ विजानता ॥ १३ ॥ \\
% 32.14
कामं तु गुरुपत्नीनां युवतीनां युवा भुवि । \\
विधिवद्वन्दनं कुर्यादसावहमिति ब्रुवन् ॥ १४ ॥ \\
% 32.15
विप्रोष्य पादग्रहणमन्वहं चाभिवादनम् । \\
गुरुदारेषु कुर्वीत सतां धर्ममनुस्मरन् ॥ १५ ॥ \\
% 32.16
वित्तं बन्धुर्वयः कर्म विद्या भवति पञ्चमी । \\
एतानि मानस्थानानि गरीयो यद्यदुत्तरम् ॥ १६ ॥ \\
% 32.17
ब्राह्मणं दशवर्षं च शतवर्षं च भूमिपम् । \\
पितापुत्रौ विजानीयाद्ब्राह्मणस्तु तयोः पिता ॥ १७ ॥ \\
% 32.18
विप्राणां ज्ञानतो ज्यैष्ठ्यं क्षत्रियाणां तु वीर्यतः । \\
वैश्यानां धान्यधनतः शूद्राणामेव जन्मतः ॥ १८ ॥ \\
% 33.1
अथ पुरुषस्य कामक्रोधलोभाख्यं रिपुत्रयं सुघोरं भवति ॥ १ ॥ \\
% 33.2
परिग्रहप्रसङ्गाद्विशेषेण गृहाश्रमिणः ॥ २ ॥ \\
% 33.3
तेनायमाक्रान्तोऽतिपातकमहापातकानुपातकोपपातकेषु प्रवर्तते ॥ ३ ॥ \\
% 33.4
जातिभ्रंशकरेषु संकरीकरणेष्वपात्रीकरणेषु च ॥ ४ ॥ \\
% 33.5
मलावहेषु प्रकीर्णकेषु च ॥ ५ ॥ \\
% 33.6
त्रिविधं नरकस्येदं द्वारं नाशनमात्मनः । \\
कामः क्रोधस्तथा लोभस्तस्मादेतत्त्रयं ज्ययेत् ॥ ६ ॥ \\
% 34.1
मातृगमनं दुहितृगमनं स्नुषागमनमित्यतिपातकानि ॥ १ ॥ \\
% 34.2
अतिपातकिनस्त्वेते प्रविशेयुर्हुताशनम् । \\
न ह्यन्या निष्कृतिस्तेषां विद्यते हि कथंचन ॥ २ ॥ \\
% 35.1
ब्रह्महत्या सुरापानं ब्राह्मणसुवर्णहरणं गुरुदारगमनमिति महापातकानि ॥ १ ॥ \\
% 35.2
तत्संयोगश्च ॥ २ ॥ \\
% 35.3
संवत्सरेण पतति पतितेन सहाचरन् ॥ ३ ॥ \\
% 35.4
एकयानभोजनासनशयनैः ॥ ४ ॥ \\
% 35.5
यौनस्रौवमौखैः संबन्धैस्तु सद्य एव ॥ ५ ॥ \\

% 35.6
अश्वमेधेन शुध्येयुर्महापातिकस्त्विमे । \\
पृथिव्यां सर्वतीर्थानां तथानुसरणेन च ॥ ६ ॥ \\
% 36.1
यागस्थस्य क्षत्रियस्य वैश्यस्य च रजस्वलायाश्चान्तर्वत्न्याश्चात्रिगोत्रायाश्चाविज्ञातस्य गर्भस्य शरणागतस्य च घातनं ब्रह्महत्यासमानि ॥ १ ॥ \\
% 36.2
कौटसाक्ष्यं सुहृद्वध एतौ सुरापानसमौ ॥ २ ॥ \\
% 36.3
ब्राह्मणस्य भूम्यपहरणं निक्षेपापहरणं सुवर्णस्तेयसमम् ॥ ३ ॥ \\
% 36.4
पितृव्यमातामहमातुलश्वशुरनृपपत्न्यभिगमनं गुरुदारगमनसमम् ॥ ४ ॥ \\
% 36.5
पितृष्वसृमातृष्वसृस्वसृगमनं च ॥ ५ ॥ \\
% 36.6
श्रोत्रियर्त्विगुपाध्यायमित्रपत्न्यभिगमनं च ॥ ६ ॥ \\
% 36.7
स्वसुः सख्याः सगोत्राया उत्तमवर्णायाः कुमार्या अन्त्यजाया रजस्वलायाः शरणागतायाः प्रव्रजिताया निक्षिप्तायाश्च ॥ ७ ॥ \\
% 36.8
अनुपातकिनस्त्वेते महापातकिनो यथा । \\
अश्वमेधेन शुध्यन्ति तीर्थानुसरणेन वा ॥ ८ ॥ \\
% 37.1
अनृतवचनमुत्कर्षे ॥ १ ॥ \\
% 37.2
राजगामि पैशुन्यम् ॥ २ ॥ \\
% 37.3
गुरोश्चालीकनिर्बन्धः ॥ ३ ॥ \\
% 37.4
वेदनिन्दा ॥ ४ ॥ \\
% 37.5
अधीतस्य च त्यागः ॥ ५ ॥ \\
% 37.6
अग्निपितृमातृसुतदाराणां च ॥ ६ ॥ \\
% 37.7
अभोज्यान्नाभक्ष्यभक्षणम् ॥ ७ ॥ \\
% 37.8
परस्वापहरणम् ॥ ८ ॥ \\
% 37.9
परदाराभिगमनम् ॥ ९ ॥ \\
% 37.10
अयाज्ययाजनम् ॥ १० ॥ \\
% 37.11
विकर्मजीवनम् ॥ ११ ॥ \\
% 37.12
असत्प्रतिग्रहश्च ॥ १२ ॥ \\
% 37.13
क्षत्रविट्शूद्रगोवधः ॥ १३ ॥ \\
% 37.14
अविक्रेयविक्रयः ॥ १४ ॥ \\
% 37.15
परिवित्तितानुजेन ज्येष्ठस्य ॥ १५ ॥ \\
% 37.16
परिवेदनम् ॥ १६ ॥ \\
% 37.17
तस्य च कन्यादानम् ॥ १७ ॥ \\
% 37.18
याजनं च ॥ १८ ॥ \\
% 37.19
व्रात्यता ॥ १९ ॥ \\
% 37.20
भृतकाध्यापनम् ॥ २० ॥ \\
% 37.21
भृताच्चाध्ययनादानम् ॥ २१ ॥ \\
% 37.22
सर्वाकरेष्वधीकारः ॥ २२ ॥ \\
% 37.23
महायन्त्रप्रवर्तनम् ॥ २३ ॥ \\
% 37.24
द्रुमगुल्मवल्लीलतौषधीनां हिंसा ॥ २४ ॥ \\
% 37.25
स्त्रिया जीवनम् ॥ २५ ॥ \\
% 37.26
अभिचारबलकर्मसु च प्रवृत्तिः ॥ २६ ॥ \\
% 37.27
आत्मार्थे क्रियारम्भः ॥ २७ ॥ \\
% 37.28
अनाहिताग्निता ॥ २८ ॥ \\
% 37.29
देवर्षिपितृऋणानामनपक्रिया ॥ २९ ॥ \\
% 37.30
असच्छास्त्राभिगमनम् ॥ ३० ॥ \\
% 37.31
नास्तिकता ॥ ३१ ॥ \\
% 37.32
कुशीलवता ॥ ३२ ॥ \\
% 37.33
मद्यपस्त्रीनिषेवणम् ॥ ३३ ॥ \\
% 37.34
इत्युपपातकानि ॥ ३४ ॥ \\
% 37.35
उपपातकिनस्त्वेते कुर्युश्चान्द्रायणं नराः । \\
पराकं च तथा कुर्युर्यजेयुर्गोमखेन च ॥ ३५ ॥ \\
% 38.1
ब्राह्मणस्य रुजस्करणम् ॥ १ ॥ \\
% 38.2
अघ्रेयमद्ययोर्घ्रातिः ॥ २ ॥ \\
% 38.3
जैह्म्यम् ॥ ३ ॥ \\
% 38.4
पशुषु मैथुनाचरणम् ॥ ४ ॥ \\
% 38.5
पुंसि च ॥ ५ ॥ \\
% 38.6
इति जातिभ्रंशकराणि ॥ ६ ॥ \\
% 38.7
जातिभ्रंशकरं कर्म कृत्वान्यतममिच्छया । \\
चरेत्सांतपनं कृच्छ्रं प्राजापत्यमनिच्छया ॥ ७ ॥ \\
% 39.1
ग्राम्यारण्यानां पशूनां हिंसा संकरीकरणम् ॥ १ ॥ \\
% 39.2
संकरीकरणं कृत्वा मासमश्नीत यावकम् । \\
कृच्छ्रातिकृच्छ्रमथ वा प्रायश्चित्तं तु कारयेत् ॥ २ ॥ \\
% 40.1
निन्दितेभ्यो घनादानं वाणिज्यं कुसीदजीवनमसत्यभाषणं शूद्रसेवनमित्यपात्रीकरणम् ॥ १ ॥ \\
% 40.2
अपात्रीकरणं कृत्वा तप्तकृच्छ्रेण शुध्यति । \\
शीतकृच्छ्रेण वा भूयो महासांतपनेन वा ॥ २ ॥ \\
% 41.1
पक्षिणां जलचराणां जलजानां च घातनम् ॥ १ ॥ \\
% 41.2
कृमिकीटानां च ॥ २ ॥ \\
% 41.3
मद्यानुगतभोजनम् ॥ ३ ॥ \\
% 41.4
इति मलावहानि ॥ ४ ॥ \\
% 41.5
मलिनीकरणीयेषु तप्तकृच्छ्रं विशोधनम् । \\
कृच्छ्रातिकृच्छ्रमथ वा प्रायश्चित्तं विशोधनम् ॥ ५ ॥ \\
% 42.1
यदनुक्तं तत्प्रकीर्णकम् ॥ १ ॥ \\
% 42.2
प्रकीर्णपातके ज्ञात्वा गुरुत्वमथ लाघवम् । \\
प्रायश्चित्तं बुधः कुर्याद्ब्राह्मणानुमतः सदा ॥ २ ॥ \\
% 43.1
अथ नरकाः ॥ १ ॥ \\
% 43.2
तामिस्रम् ॥ २ ॥ \\
% 43.3
अन्धतामिस्रम् ॥ ३ ॥ \\
% 43.4
रौरवम् ॥ ४ ॥ \\
% 43.5
महारौरवम् ॥ ५ ॥ \\
% 43.6
कालसूत्रम् ॥ ६ ॥ \\
% 43.7
महानरकम् ॥ ७ ॥ \\
% 43.8
संजीवनम् ॥ ८ ॥ \\
% 43.9
अवीचिः ॥ ९ ॥ \\
% 43.10
तपनम् ॥ १० ॥ \\
% 43.11
संप्रतापनम् ॥ ११ ॥ \\
% 43.12
संघातकम् ॥ १२ ॥ \\
% 43.13
काकोलम् ॥ १३ ॥ \\
% 43.14
कुड्मलम् ॥ १४ ॥ \\
% 43.15
पूतिमृत्तिकम् ॥ १५ ॥ \\
% 43.16
लोहशङ्कुः ॥ १६ ॥ \\
% 43.17
ऋचीषम् ॥ १७ ॥ \\
% 43.18
विषमपन्थानम् ॥ १८ ॥ \\
% 43.19
कण्टकशाल्मलिः ॥ १९ ॥ \\
% 43.20
दीपनदी ॥ २० ॥ \\
% 43.21
असिपत्रवनम् ॥ २१ ॥ \\
% 43.22
लोहचारकमिति ॥ २२ ॥ \\
% 43.23
एतेष्वकृतप्रायश्चित्ता अतिपातकिनः पर्यायेण कल्पं पच्यन्ते ॥ २३ ॥ \\
% 43.24
महापातकिनो मन्वन्तरम् ॥ २४ ॥ \\
% 43.25
अनुपातकिनश्च ॥ २५ ॥ \\
% 43.26
उपपातकिनश्चतुर्युगम् ॥ २६ ॥ \\
% 43.27
कृतसंकरीकरणाश्च संवत्सरसहस्रम् ॥ २७ ॥ \\
% 43.28
कृतजातिभ्रंशकरणाश्च ॥ २८ ॥ \\
% 43.29
कृतापात्रीकरणाश्च ॥ २९ ॥ \\
% 43.30
कृतमलिनीकरणाश्च ॥ ३० ॥ \\
% 43.31
प्रकीर्णकपातकिनश्च बहून्वर्षपूगान् ॥ ३१ ॥ \\
% 43.32
कृतपातकिनः पापाः प्राणत्यागादनन्तरम् । \\
याम्यं पन्थानमासाद्य दुःखमश्नन्ति दारुणम् ॥ ३२ ॥ \\
% 43.33
यमस्य पुरुषैर्घोरैः कृष्यमाणा यतस्ततः । \\
सकृच्छ्रेणानुकारेण नीयमानाश्च ते यथा ॥ ३३ ॥ \\
% 43.34
श्वभिः शृगालैः क्रव्यादैः काककङ्कबकादिभिः । \\
अग्नितुण्डैर्भक्ष्यमाणा भुजङ्गैर्वृश्चिकैस्तथा ॥ ३४ ॥ \\
% 43.35
अग्निना दह्यमानाश्च तुद्यमानाश्च कण्टकैः । \\
क्रकचैः पाट्यमानाश्च पीड्यमानाश्च तृष्णया ॥ ३५ ॥ \\
% 43.36
क्षुधया व्यथमानाश्च घोरैर्व्याघ्रगणैस्तथा । \\
पूयशोणितगन्धेन मूर्छमानाः पदे पदे ॥ ३६ ॥ \\
% 43.37
परान्नपानं लिप्सन्तस्ताद्यमानाश्च किंकरैः । \\
काककङ्कबकादीनां भीमानां सदृशाननैः ॥ ३७ ॥ \\
% 43.38
क्वचित्क्वाथ्यन्ते तैलेन ताड्यन्ते मुसलैः क्वचित् । \\
आयसीषु च वट्यन्ते शिलासु च तथा क्वचित् ॥ ३८ ॥ \\
% 43.39
क्वचिद्वान्तमथाश्नन्ति क्वचित्पूयमसृक्क्वचित् । \\
क्वचिद्विष्ठां क्वचिन्मांसं पूयगन्धि सुदारुणम् ॥ ३९ ॥ \\
% 43.40
अन्धकारेषु तिष्ठन्ति दारुणेषु तथा क्वचित् । \\
कृमिभिर्भक्ष्यमाणाश्च वह्नितुण्डैश्च दारुणैः ॥ ४० ॥ \\
% 43.41
क्वचिच्छीतेन बाध्यन्ते क्वचिच्चामेध्यमध्यगाः । \\
परस्परमथाश्नन्ति क्वचित्प्रेताः सुदारुणाः ॥ ४१ ॥ \\
% 43.42
क्वचिद्भूतेन ताड्यन्ते लम्बमानास्तथा क्वचित् । \\
क्वचित्क्षिप्यन्ति वाणौघैरुत्कृत्यन्ते तथा क्वचित् ॥ ४२ ॥ \\
% 43.43
कण्टेषु दत्तपादाश्च भुजङ्गाभोगवेष्टिताः । \\
पीड्यमानास्तथा यन्त्रैः कृष्यमाणाश्च जानुभिः ॥ ४३ ॥ \\
% 43.44
भग्नपृष्ठशिरोग्रीवाः सूचीकण्ठाः सुदारुणाः । \\
कूटागारप्रमाणैश्च शरीरैर्यातनाक्षमैः ॥ ४४ ॥ \\
% 43.45
एवं पातकिनः पापमनुभूय सुदुःखिताः । \\
तिर्यग्योनौ प्रपद्यन्ते दुःखानि विविधानि च ॥ ४५ ॥ \\
% 44.1
अथ पापात्मनां नरकेष्वनुभूतदुःखानां तिर्यग्योनयो भवन्ति ॥ १ ॥ \\
% 44.2
अतिपातकिनां पर्यायेण सर्वाः स्थावरयोनयः ॥ २ ॥ \\
% 44.3
महापातकिनां च कृमियोनयः ॥ ३ ॥ \\
% 44.4
अनुपातकिनां पक्षियोनयः ॥ ४ ॥ \\
% 44.5
उपपातकिनां जलजयोनयः ॥ ५ ॥ \\
% 44.6
कृतजातिभ्रंशकराणां जलचरयोनयः ॥ ६ ॥ \\
% 44.7
कृतसंकरीकरणकर्मणां मृगयोनयः ॥ ७ ॥ \\
% 44.8
कृतापात्रीकरणकर्मणां पशुयोनयः ॥ ८ ॥ \\
% 44.9
कृतमलिनीकरणकर्मणां मनुष्येष्वस्पृश्ययोनयः ॥ ९ ॥ \\
% 44.10
प्रकीर्णेषु प्रकीर्णा हिंस्राः क्रव्यादा भवन्ति ॥ १० ॥ \\
% 44.11
अभोज्यान्नाभक्ष्याशी कृमिः ॥ ११ ॥ \\
% 44.12
स्तेनः श्येनः ॥ १२ ॥ \\
% 44.13
प्रकृष्टवर्त्मापहारी बिलेशयः ॥ १३ ॥ \\
% 44.14
आखुर्धान्यहारी ॥ १४ ॥ \\
% 44.15
हंसः कांस्यापहारी ॥ १५ ॥ \\
% 44.16
जलं हृत्वाभिप्लवः ॥ १६ ॥ \\
% 44.17
मधु दंशः ॥ १७ ॥ \\
% 44.18
पयः काकः ॥ १८ ॥ \\
% 44.19
रसं श्वा ॥ १९ ॥ \\
% 44.20
घृतं नकुलः ॥ २० ॥ \\
% 44.21
मांसं गृध्रः ॥ २१ ॥ \\
% 44.22
वसां मद्गुः ॥ २२ ॥ \\
% 44.23
तैलं तैलपायिकः ॥ २३ ॥ \\
% 44.24
लवणं चीविवाक् ॥ २४ ॥ \\
% 44.25
दधि बलाका ॥ २५ ॥ \\
% 44.26
कौशेयं हृत्वा भवति तित्तिरिः ॥ २६ ॥ \\
% 44.27
क्षौमं दर्दुरः ॥ २७ ॥ \\
% 44.28
कार्पासतान्तवं क्रौञ्चः ॥ २८ ॥ \\
% 44.29
गोधा गाम् ॥ २९ ॥ \\
% 44.30
वाल्गुदो गुडम् ॥ ३० ॥ \\
% 44.31
छुच्छुन्दरिर्गन्धान् ॥ ३१ ॥ \\
% 44.32
पत्रशाकं बर्ही ॥ ३२ ॥ \\
% 44.33
कृतान्नं सेधा ॥ ३३ ॥ \\
% 44.34
अकृतान्नं शल्यकः ॥ ३४ ॥ \\
% 44.35
अग्निं बकः ॥ ३५ ॥ \\
% 44.36
गृहकार्युपस्करम् ॥ ३६ ॥ \\
% 44.37
रक्तवासांसि जीवजीवकः ॥ ३७ ॥ \\
% 44.38
गजं कूर्मः ॥ ३८ ॥ \\
% 44.39
अश्वं व्याघ्रः ॥ ३९ ॥ \\
% 44.40
फलं पुष्पं वा मर्कटः ॥ ४० ॥ \\
% 44.41
ऋक्षः स्त्रियम् ॥ ४१ ॥ \\
% 44.42
यानमुष्ट्रः ॥ ४२ ॥ \\
% 44.43
पशून्गृध्रः ॥ ४३ ॥ \\
% 44.44
यद्वा तद्वा परद्रव्यमपहृत्य बलान्नरः । \\
अवश्यं याति तिर्यक्त्वं जग्ध्वा चैवाहुतं हविः ॥ ४४ ॥ \\
% 44.45
स्त्रियोऽप्येतेन कल्पेन हृत्वा दोषमवाप्नुयुः । \\
एतेषामेव जन्तूनां भार्यात्वमुपयान्ति ताः ॥ ४५ ॥ \\
% 45.1
अथ नरकाभिभूतदुःखानां तिर्यक्त्वमुत्तीर्णानां मानुष्येषु लक्षणानि भवन्ति ॥ १ ॥ \\
% 45.2
कुष्ठ्यतिपातकी ॥ २ ॥ \\
% 45.3
ब्रह्महा यक्ष्मी ॥ ३ ॥ \\
% 45.4
सुरापः श्यावदन्तकः ॥ ४ ॥ \\
% 45.5
सुवर्णहारी कुनखी ॥ ५ ॥ \\
% 45.6
गुरुतल्पगो दुश्चर्मा ॥ ६ ॥ \\
% 45.7
पूतिनासः पिशुनः ॥ ७ ॥ \\
% 45.8
पूतिवक्त्रः सूचकः ॥ ८ ॥ \\
% 45.9
धान्यचौरोऽङ्गहीनः ॥ ९ ॥ \\
% 45.10
मिश्रचोरोऽतिरिक्ताङ्गः ॥ १० ॥ \\
% 45.11
अन्नापहारकस्त्वामयावी ॥ ११ ॥ \\
% 45.12
वागपहारको मूकः ॥ १२ ॥ \\
% 45.13
वस्त्रापहारकः श्वित्री ॥ १३ ॥ \\
% 45.14
अश्वापहारकः पङ्गुः ॥ १४ ॥ \\
% 45.15
देवब्राह्मणाक्रोशको मूकः ॥ १५ ॥ \\
% 45.16
लोलजिह्वो गरदः ॥ १६ ॥ \\
% 45.17
उन्मत्तोऽग्निदः ॥ १७ ॥ \\
% 45.18
गुरोः प्रतिकूलोऽपस्मारी ॥ १८ ॥ \\
% 45.19
गोघ्नस्त्वन्धः ॥ १९ ॥ \\
% 45.20
दीपापहारकश्च ॥ २० ॥ \\
% 45.21
काणश्च दीपनिर्वापकः ॥ २१ ॥ \\
% 45.22
त्रपुचामरसीसकविक्रयी रजकः ॥ २२ ॥ \\
% 45.23
एकशफविक्रयी मृगव्याधः ॥ २३ ॥ \\
% 45.24
कुण्डाशी भगास्यः ॥ २४ ॥ \\
% 45.25
घाण्टिकः स्तेनः ॥ २५ ॥ \\
% 45.26
वार्धुषिको भ्रामरी ॥ २६ ॥ \\
% 45.27
मृष्टाश्येकाकी वातगुल्मी ॥ २७ ॥ \\
% 45.28
समयभेत्ता खल्वाटः ॥ २८ ॥ \\
% 45.29
श्लीपद्यवकीर्णी ॥ २९ ॥ \\
% 45.30
परवृत्तिघ्नो दरिद्रः ॥ ३० ॥ \\
% 45.31
परपीडाकरो दीर्घरोगी ॥ ३१ ॥ \\
% 45.32
एवं कर्मविशेषेण जायन्ते लक्षणान्विताः । \\
रोगान्वितास्तथान्धाश्च कुब्जखञ्जैकलोचनाः ॥ ३२ ॥ \\
% 45.33
वामना बधिरा मूका दुर्बलाश्च तथापरे । \\
तस्मात्सर्वप्रयत्नेन प्रायश्चित्तं समाचरेत् ॥ ३३ ॥ \\
% 46.1
अथ कृच्छ्राणि भवन्ति ॥ १ ॥ \\
% 46.2
त्र्यहं नाश्नीयात् ॥ २ ॥ \\
% 46.3
प्रत्यहं च त्रिषवणं स्नानमाचरेत् ॥ ३ ॥ \\
% 46.4
त्रिः प्रतिस्नानमप्सु मज्जनम् ॥ ४ ॥ \\
% 46.5
मग्नस्त्रिरघमर्षणं जपेत् ॥ ५ ॥ \\
% 46.6
दिवा स्थितस्तिष्ठेत् ॥ ६ ॥ \\
% 46.7
रात्रावासीनः ॥ ७ ॥ \\
% 46.8
कर्मणोऽन्ते पयस्विनीं दद्यात् ॥ ८ ॥ \\
% 46.9
इत्यघमर्षणम् ॥ ९ ॥ \\
% 46.10
त्र्यहं सायं त्र्यहं प्रातस्त्र्यहमयाचितमश्नीयादेष प्राजापत्यः ॥ १० ॥ \\
% 46.11
त्र्यहमुष्णाः पिबेदपस्त्र्यहमुष्णं घृतं त्र्यहमुष्णं पयस्त्र्यहं च नाश्नीयादेष तप्तकृच्छ्रः ॥ ११ ॥ \\
% 46.12
एष एव शीतैः शीतकृच्छ्रः ॥ १२ ॥ \\
% 46.13
कृच्छ्रातिकृच्छ्रः पयसा दिवसैकविंशतिक्षपणम् ॥ १३ ॥ \\
% 46.14
उदकसक्तूनां मासाभ्यवहारेणोदककृच्छ्रः ॥ १४ ॥ \\
% 46.15
बिसाभ्यवहारेण मूलकृच्छ्रः ॥ १५ ॥ \\
% 46.16
बिल्वाभ्यवहारेण श्रीफलकृच्छ्रः ॥ १६ ॥ \\
% 46.17
पद्माक्षैर्वा ॥ १७ ॥ \\
% 46.18
निराहारस्य द्वादशाहेन पराकः ॥ १८ ॥ \\
% 46.19
गोमूत्रगोमयक्षीरदधिसर्पिःकुशोदकान्येकदिवसमश्नीयाद्द्वितीयमुपवसेदेतत्सांतपनम् ॥ १९ ॥ \\
% 46.20
गोमूत्रादिभिः प्रत्यहाभ्यस्तैर्महासांतपनम् ॥ २० ॥ \\
% 46.21
त्र्यहाभ्यस्तैश्चातिसांतपनम् ॥ २१ ॥ \\
% 46.22
पिण्याकाचामतक्रोदकसक्तूनामुपवासान्तरितोऽभ्यवहारस्तुलापुरुषः ॥ २२ ॥ \\
% 46.23
कुशपलाशोदुम्बरपद्मशङ्खपुष्पीवटब्रह्मसुवर्चलापत्रैः क्वथितस्याम्भसः प्रत्येकं पानेन पर्णकृच्छ्रः ॥ २३ ॥ \\
% 46.24
कृच्छ्राण्येतानि सर्वाणि कुर्वीत कृतवापनः । \\
नित्यं त्रिषवणस्नायी अधःशायी जितेन्द्रियः ॥ २४ ॥ \\
% 46.25
स्त्रीशूद्रपतितानां च वर्जयेच्चाभिभाषणम् । \\
पवित्राणि जपेन्नित्यं जुहुयाच्चैव शक्तितः ॥ २५ ॥ \\
% 47.1
अथ चान्द्रायणम् ॥ १ ॥ \\
% 47.2
ग्रासानविकारानश्नीयात् ॥ २ ॥ \\
% 47.3
तांश्चन्द्रकलाभिवृद्धौ वर्धयेद्धानौ ह्रासयेदमावास्यायां नाश्नीयादेष चान्द्रायणो यवमध्यः ॥ ३ ॥ \\
% 47.4
पिपीलिकामध्यो वा ॥ ४ ॥ \\
% 47.5
यस्यामावास्या मध्ये भवति स पिपीलिकामध्यः ॥ ५ ॥ \\
% 47.6
यस्य पौर्णमासी स यवमध्यः ॥ ६ ॥ \\
% 47.7
अष्टौ ग्रासान्प्रतिदिवसं मासमश्नीयात्स यतिचान्द्रायणः ॥ ७ ॥ \\
% 47.8
सायं प्रातश्चतुरश्चतुरः स शिशुचान्द्रायणः ॥ ८ ॥ \\
% 47.9
यथा कथंचित्षष्ट्योनां त्रिशतीं मासेनाश्नीयात्स सामान्यचान्द्रायणः ॥ ९ ॥ \\
% 47.10
व्रतमेतत्पुरा भूमि कृत्वा सप्तर्षयोऽमलाः । \\
प्राप्तवन्तः परं स्थानं ब्रह्मा रुद्रस्तथैव च ॥ १० ॥ \\
% 48.1
अथ कर्मभिरात्मकृतैर्गुरुमात्मानं मन्येतात्मार्थे प्रसृतियावकं श्रपयेत् ॥ १ ॥ \\
% 48.2
न ततोऽग्नौ जुहुयात् ॥ २ ॥ \\
% 48.3
न चात्र बलिकर्म ॥ ३ ॥ \\
% 48.4
अशृतं श्रप्यमाणं शृतं चाभिमन्त्रयेत् ॥ ४ ॥ \\
% 48.5
श्रप्यमाणे रक्षां कुर्यात् ॥ ५ ॥ \\
% 48.6
ब्रह्मा देवानां पदवीः कवीनामृषिर्विप्राणां महिषो मृगाणां श्येनो गृध्राणां स्वधितिर्वनानां सोमः पवित्रमत्येति रेभन्निति दर्भान्बध्नाति ॥ ६ ॥ \\
% 48.7
शृतं च तमश्नीयात्पात्रे निषिच्य ॥ ७ ॥ \\
% 48.8
ये देवा मनोजाता मनोजुषः सुदक्षा दक्षपितरस्ते नः पान्तु ते नोऽवन्तु तेभ्यो नमस्तेभ्यः स्वाहेत्यात्मनि जुहुयात् ॥ ८ ॥ \\
% 48.9
अथाचान्तो नाभिमालभेत ॥ ९ ॥ \\
% 48.10
स्नाताः प्रीता भवत यूयमापोऽस्माकमुदरे यवाः । ता अस्मभ्यमनमीवा अयक्ष्मा अनागसः सन्तु देवीरमृता ऋतावृध इति ॥ १० ॥ \\
% 48.11
त्रिरात्रं मेधार्थी ॥ ११ ॥ \\
% 48.12
षड्रात्रं पापकृत् ॥ १२ ॥ \\
% 48.13
सप्तरात्रं पीत्वा महापातकिनामन्यतमं पुनाति ॥ १३ ॥ \\
% 48.14
द्वादशरात्रेण पूर्वपुरुषकृतमपि पापं निर्दहति ॥ १४ ॥ \\
% 48.15
मासं पीत्वा सर्वपापानि ॥ १५ ॥ \\
% 48.16
गोनिहारमुक्तानां यवानामेकविंशतिरात्रं च ॥ १६ ॥ \\
% 48.17
यवोऽसि धान्यराजोऽसि वारुणो मधुसंयुतः । \\
निर्णोदः सर्वपापानां पवित्रमृषिभिः स्मृतम् ॥ १७ ॥ \\
% 48.18
घृतमेव मधु यवा आपो वा अमृतं यवाः । \\
सर्वं पुनीत मे पापं यन्मे किंचन दुष्कृतम् ॥ १८ ॥ \\
% 48.19
वाचा कृतं कर्मकृतं मनसा दुर्विचिन्तितम् । \\
अलक्ष्मीं कालकर्णीं च नाशयध्वं यवा मम ॥ १९ ॥ \\
% 48.20
श्वसूकरावलीढं च उच्छिष्टोपहतं च यत् । \\
मातापित्रोरशुश्रूषां तत्पुनीध्वं यवा मम ॥ २० ॥ \\
% 48.21
गणान्नं गणिकान्नं च शूद्रान्नं श्राद्धसूतकम् । \\
चौरस्यान्नं नवश्राद्धं पुनीध्वं च यवा मम ॥ २१ ॥ \\
% 48.22
बालधूर्तमधर्मं च राजद्वारकृतं च यत् । \\
सुवर्णस्तैन्यमव्रात्यमयाज्यस्य च याजनम् । \\
ब्राह्मणानां परीवादं पुनीध्वं च यवा मम ॥ २२ ॥ \\
% 49.1
मार्गशीर्षशुक्लैकादश्यामुपोषितो द्वादश्यां भगवन्तं वासुदेवमर्चयेत् ॥ १ ॥ \\
% 49.2
पुष्पधूपानुलेपनदीपनैवेद्यैर्ब्राह्मणतर्पणैश्च ॥ २ ॥ \\
% 49.3
व्रतमेतत्संवत्सरं कृत्वा पापेभ्यः पूतो भवति ॥ ३ ॥ \\
% 49.4
यावज्जीवं कृत्वा श्वेतद्वीपमाप्नोति ॥ ४ ॥ \\
% 49.5
उभयपक्षद्वादशीष्वेवं संवत्सरेण स्वर्गलोकं प्राप्नोति ॥ ५ ॥ \\
% 49.6
यावज्जीवं कृत्वा विष्णुलोकम् ॥ ६ ॥ \\
% 49.7
एवमेव पञ्चदशीष्वपि ॥ ७ ॥ \\
% 49.8
ब्रह्मभूतममावास्यां पौर्णमास्यां तथैव च । \\
योगभूतं परिचरन्केशवं महदाप्नुयात् ॥ ८ ॥ \\
% 49.9
दृश्येते सहितौ यस्यां दिवि चन्द्रबृहस्पती । \\
पौर्णमासी तु महती प्रोक्ता संवत्सरे तु सा ॥ ९ ॥ \\
% 49.10
तस्यां दानोपवासाद्यमक्षयं परिकीर्तितम् । \\
तथैव द्वादशी शुक्ला या स्याच्छ्रवणसंयुता ॥ १० ॥ \\
% 50.1
वने पर्णकुटीं कृत्वा वसेत् ॥ १ ॥ \\
% 50.2
त्रिषवणं स्नायात् ॥ २ ॥ \\
% 50.3
स्वकर्म चाचक्षाणो ग्रामे ग्रामे भैक्षमाचरेत् ॥ ३ ॥ \\
% 50.4
तृणशायी च स्यात् ॥ ४ ॥ \\
% 50.5
एतन्महाव्रतम् ॥ ५ ॥ \\
% 50.6
ब्राह्मणं हत्वा द्वादशसंवत्सरं कुर्यात् ॥ ६ ॥ \\
% 50.7
यागस्थं क्षत्रियं वैश्यं वा ॥ ७ ॥ \\
% 50.8
गुर्विणीं रजस्वलां वा ॥ ८ ॥ \\
% 50.9
अत्रिगोत्रां वा नारीम् ॥ ९ ॥ \\
% 50.10
मित्रं वा ॥ १० ॥ \\
% 50.11
नृपतिवधे महाव्रतमेव द्विगुणं कुर्यात् ॥ ११ ॥ \\
% 50.12
पादोनं क्षत्रियवधे ॥ १२ ॥ \\
% 50.13
अर्धं वैश्यवधे ॥ १३ ॥ \\
% 50.14
तदर्धं शूद्रवधे ॥ १४ ॥ \\
% 50.15
सर्वेषु शवशिरोध्वजी स्यात् ॥ १५ ॥ \\
% 50.16
मासमेकं कृतवापनो गवानुगमनं कुर्यात् ॥ १६ ॥ \\
% 50.17
आसीनास्वासीत ॥ १७ ॥ \\
% 50.18
स्थितासु स्थितश्च स्यात् ॥ १८ ॥ \\
% 50.19
सन्नां चोद्धरेत् ॥ १९ ॥ \\
% 50.20
भयेभ्यश्च रक्षेत् ॥ २० ॥ \\
% 50.21
तासां शीतादित्राणमकृत्वा नात्मनः कुर्यात् ॥ २१ ॥ \\
% 50.22
गोमूत्रेण स्नायात् ॥ २२ ॥ \\
% 50.23
गोरसैश्च वर्तेत ॥ २३ ॥ \\
% 50.24
एतद्गोव्रतं गोवधे कुर्यात् ॥ २४ ॥ \\
% 50.25
गजं हत्वा पञ्च नीलान्वृषभान्दद्यात् ॥ २५ ॥ \\
% 50.26
तुरंगं वासः ॥ २६ ॥ \\
% 50.27
एकहायनमनड्वाहं खरवधे ॥ २७ ॥ \\
% 50.28
मेषाजवधे च ॥ २८ ॥ \\
% 50.29
सुवर्णकृष्णलमुष्ट्रवधे ॥ २९ ॥ \\
% 50.30
श्वानं हत्वा त्रिरात्रमुपवसेत् ॥ ३० ॥ \\
% 50.31
हत्वा मूषकमार्जारनकुलमण्डूकडुण्डुभाजगराणामन्यतममुपोषितः कृसरान्नं भोजयित्वा लोहदण्डं दक्षिणां दद्यात् ॥ ३१ ॥ \\
% 50.32
गोधोलूककाकझषवधे त्रिरात्रमुपवसेत् ॥ ३२ ॥ \\
% 50.33
हंसबलाकाबकमद्गुवानरश्येनभासचक्रवाकानामन्यतमं हत्वा ब्राह्मणाय गां दद्यात् ॥ ३३ ॥ \\
% 50.34
सर्पं हत्वाभ्रीं कार्ष्णायसीम् ॥ ३४ ॥ \\
% 50.35
षण्ढं हत्वा पलालभारकम् ॥ ३५ ॥ \\
% 50.36
वराहं हत्वा घृतकुम्भम् ॥ ३६ ॥ \\
% 50.37
तित्तिरिं तिलद्रोणम् ॥ ३७ ॥ \\
% 50.38
शुकं द्विहायनं वत्सम् ॥ ३८ ॥ \\
% 50.39
क्रौञ्चं त्रिहायनम् ॥ ३९ ॥ \\
% 50.40
क्रव्यादमृगवधे पयस्विनीं गां दद्यात् ॥ ४० ॥ \\
% 50.41
अक्रव्यादमृगवधे वत्सतरीम् ॥ ४१ ॥ \\
% 50.42
अनुक्तमृगवधे त्रिरात्रं पयसा वर्तेत ॥ ४२ ॥ \\
% 50.43
पक्षिवधे नक्ताशी स्यात् ॥ ४३ ॥ \\
% 50.44
रूप्यमाषं वा दद्यात् ॥ ४४ ॥ \\
% 50.45
हत्वा जलचरमुपवसेत् ॥ ४५ ॥ \\
% 50.46
अस्थन्वतां तु सत्त्वानां सहस्रस्य प्रमापणे । \\
पूर्णे चानस्यनस्थ्नां तु शूद्रहत्याव्रतं चरेत् ॥ ४६ ॥ \\
% 50.47
किंचिदेव तु विप्राय दद्यादस्थिमतां वधे । \\
अनस्थ्नां चैव हिंसायां प्राणायामेन शुध्यति ॥ ४७ ॥ \\
% 50.48
फलदानां तु वृक्षाणां छेदने जप्यमृक्शतम् । \\
गुल्मवल्लीलतानां च पुष्पितानां च वीरुधाम् ॥ ४८ ॥ \\
% 50.49
अन्नाद्यजानां सत्त्वानां रसजानां च सर्वशः । \\
फलपुष्पोद्भवानां च घृतप्राशो विशोधनम् ॥ ४९ ॥ \\
% 50.50
कृष्टजानामौषधीनां जातानां च स्वयं वने । \\
वृथालम्भे तु गच्छेद्गां दिनमेकं पयोव्रतः ॥ ५० ॥ \\
% 51.1
सुरापः सर्वकर्मवर्जितः कणान्वर्षमश्नीयात् ॥ १ ॥ \\
% 51.2
मलानां मद्यानां चान्यतमस्य प्राशने चान्द्रायणं कुर्यात् ॥ २ ॥ \\
% 51.3
लशुनपलाण्डुगृञ्जनैतद्गन्धिविड्वराहग्रामकुक्कुटवानरगोमांसभक्षणे च ॥ ३ ॥ \\
% 51.4
सर्वेष्वेतेषु द्विजानां प्रायश्चित्तान्ते भूयः संस्कारं कुर्यात् ॥ ४ ॥ \\
% 51.5
वपनमेखलादण्डभैक्ष्यचर्याव्रतानि पुनःसंस्कारकर्मणि वर्जनीयानि ॥ ५ ॥ \\
% 51.6
शशकशल्यकगोधाखड्गकूर्मवर्जं पञ्चनखमांसाशने सप्तरात्रमुपवसेत् ॥ ६ ॥ \\
% 51.7
गणगणिकास्तेनगायनान्नानि भुक्त्वा सप्तरात्रं पयसा वर्तेत ॥ ७ ॥ \\
% 51.8
तक्षकान्नं चर्मकर्तुश्च ॥ ८ ॥ \\
% 51.9
वार्धुषिककदर्यदीक्षितबन्धनिकाभिशस्तषण्ढानां च ॥ ९ ॥ \\
% 51.10
पुंश्चलीदाम्भिकचिकित्सकलुब्धकक्रूरोग्रोच्छिष्टभोजिनां च ॥ १० ॥ \\
% 51.11
अवीरास्त्रीसुवर्णकारसपत्नपतितानां च ॥ ११ ॥ \\
% 51.12
पिशुनानृतवादिक्षतधर्मात्मरसविक्रयिणां च ॥ १२ ॥ \\
% 51.13
शैलूषतन्तुवायकृतघ्नरजकानां च ॥ १३ ॥ \\
% 51.14
कर्मकारनिषादरङ्गावतारिवेणशस्त्रविक्रयिणां च ॥ १४ ॥ \\
% 51.15
श्वजीविशौण्डिकतैलिकचैलनिर्णेजकानां च ॥ १५ ॥ \\
% 51.16
रजस्वलासहोपपतिवेश्मनां च ॥ १६ ॥ \\
% 51.17
भ्रूणघ्नावेक्षितमुदक्यासंस्पृष्टं पतत्रिणावलीढं शुना संस्पृष्टं गवा घ्रातं च ॥ १७ ॥ \\
% 51.18
कामतः पदा स्पृष्टमवक्षुतम् ॥ १८ ॥ \\
% 51.19
मत्तक्रुद्धातुराणां च ॥ १९ ॥ \\
% 51.20
अनर्चितं वृथामांसं च ॥ २० ॥ \\
% 51.21
पाठीनरोहितराजीवसिंहतुण्डशकुलवर्जं सर्वमत्स्यमांसाशने त्रिरात्रमुपवसेत् ॥ २१ ॥ \\
% 51.22
सर्वजलजमांसाशने च ॥ २२ ॥ \\
% 51.23
अपः सुराभाण्डस्थाः पीत्वा सप्तरात्रं शङ्खपुष्पीशृतं पयः पिबेत् ॥ २३ ॥ \\
% 51.24
मद्यभाण्डस्थाश्च पञ्चरात्रम् ॥ २४ ॥ \\
% 51.25
सोमपः सुरापस्याघ्राय गन्धमुदकमग्नस्त्रिरघमर्षणं जप्त्वा घृतप्राशनमाचरेत् ॥ २५ ॥ \\
% 51.26
खरोष्ट्रकाकमांसाशने चान्द्रायणं कुर्यात् ॥ २६ ॥ \\
% 51.27
प्राश्याज्ञातं सूनास्थं शुष्कमांसं च ॥ २७ ॥ \\
% 51.28
क्रव्यादमृगपक्षिमांसाशने तप्तकृच्छ्रम् ॥ २८ ॥ \\
% 51.29
कलविङ्कप्लवचक्रवाकहंसरज्जुदालसारसदात्यूहशुकसारिकाबलाकाबककोकिलखञ्जरीटाशने त्रिरात्रमुपवसेत् ॥ २९ ॥ \\
% 51.30
एकशफोभयदन्ताशने च ॥ ३० ॥ \\
% 51.31
तित्तिरिकपिञ्जललावकवर्तिकामयूरवर्जं सर्वपक्षिमांसाशने चाहोरात्रम् ॥ ३१ ॥ \\
% 51.32
कीटाशने दिनमेकं ब्रह्मसुवर्चलां पिबेत् ॥ ३२ ॥ \\
% 51.33
शुनां मांसाशने च ॥ ३३ ॥ \\
% 51.34
छत्राककवकाशने सांतपनम् ॥ ३४ ॥ \\
% 51.35
यवगोधूमपयोविकारं स्नेहाक्तं शुक्तं खाण्डवं च वर्जयित्वा पर्युषितं तत्प्राश्योपवसेत् ॥ ३५ ॥ \\
% 51.36
व्रश्चनामेध्यप्रभवांल्लोहितांश्च वृक्षनिर्यासान् ॥ ३६ ॥ \\
% 51.37
शालूकवृथाकृसरसंयावपायसापूपशष्कुलीदेवान्नानि हवींषि च ॥ ३७ ॥ \\
% 51.38
गोऽजामहिषीवर्जं सर्वपयांसि च ॥ ३८ ॥ \\
% 51.39
अनिर्दशाहानि तान्यपि ॥ ३९ ॥ \\
% 51.40
स्यन्दिनीसंधिनीविवत्साक्षीरं च ॥ ४० ॥ \\
% 51.41
अमेध्यभुजश्च ॥ ४१ ॥ \\
% 51.42
दधिवर्जं केवलानि च शुक्तानि ॥ ४२ ॥ \\
% 51.43
ब्रह्मचर्याश्रमी श्राद्धभोजने त्रिरात्रमुपवसेत् ॥ ४३ ॥ \\
% 51.44
दिनमेकं चोदके वसेत् ॥ ४४ ॥ \\
% 51.45
मधुमांसाशने प्राजापत्यम् ॥ ४५ ॥ \\
% 51.46
बिडालकाकनकुलाखूच्छिष्टभक्षणे ब्रह्मसुवर्चलां पिबेत् ॥ ४६ ॥ \\
% 51.47
श्वोच्छिष्टाशने दिनमेकमुपोषितः पञ्चगव्यं पिबेत् ॥ ४७ ॥ \\
% 51.48
पञ्चनखविण्मूत्राशने सप्तरात्रम् ॥ ४८ ॥ \\
% 51.49
आमश्राद्धाशने त्रिरात्रं पयसा वर्तेत ॥ ४९ ॥ \\
% 51.50
ब्राह्मणः शूद्रोच्छिष्टाशने सप्तरात्रम् ॥ ५० ॥ \\
% 51.51
वैश्योच्छिष्टाशने पञ्चरात्रम् ॥ ५१ ॥ \\
% 51.52
राजन्योच्छिष्टाशने त्रिरात्रम् ॥ ५२ ॥ \\
% 51.53
ब्राह्मणोच्छिष्टाशने त्वेकाहम् ॥ ५३ ॥ \\
% 51.54
राजन्यः शूद्रोच्छिष्टाशी पञ्चरात्रम् ॥ ५४ ॥ \\
% 51.55
वैश्योच्छिष्टाशी त्रिरात्रम् ॥ ५५ ॥ \\
% 51.56
वैश्यः शूद्रोच्छिष्टाशी च ॥ ५६ ॥ \\
% 51.57
चण्डालान्नं भुक्त्वा त्रिरात्रमुपवसेत् ॥ ५७ ॥ \\
% 51.58
सिद्धं भुक्त्वा पराकः ॥ ५८ ॥ \\
% 51.59
असंस्कृतान्पशून्मन्त्रैर्नाद्याद्विप्रः कथंचन । \\
मन्त्रैस्तु संस्कृतानद्याच्छाश्वतं विधिमास्थितः ॥ ५९ ॥ \\
% 51.60
यावन्ति पशुरोमाणि तावत्कृत्वेह मारणम् । \\
वृथापशुघ्नः प्राप्नोति प्रेत्य चेह च निष्कृतिम् ॥ ६० ॥ \\
% 51.61
यज्ञार्थं पशवः सृष्टाः स्वयमेव स्वयंभुवा । \\
यज्ञो हि भूत्यै सर्वस्य तस्माद्यज्ञे वधोऽवधः ॥ ६१ ॥ \\
% 51.62
न तादृशं भवत्येनो मृगहन्तुर्धनार्थिनः । \\
यादृशं भवति प्रेत्य वृथा मांसानि खादतः ॥ ६२ ॥ \\
% 51.63
ओषध्यः पशवो वृक्षास्तिर्यञ्चः पक्षिणस्तथा । \\
यज्ञार्थं निधनं प्राप्ताः प्राप्नुवन्त्युच्छ्रितीः पुनः ॥ ६३ ॥ \\
% 51.64
मधुपर्के च यज्ञे च पितृदैवतकर्मणि । \\
अत्रैव पशवो हिंस्या नान्यत्रेति कथंचन ॥ ६४ ॥ \\
% 51.65
यज्ञार्थेषु पशून्हिंसन्वेदतत्त्वार्थविद्द्विजः । \\
आत्मानं च पशूंश्चैव गमयत्युत्तमां गतिम् ॥ ६५ ॥ \\
% 51.66
गृहे गुरावरण्ये वा निवसन्नात्मवान्द्विजः । \\
नावेदविहितां हिंसामापद्यपि समाचरेत् ॥ ६६ ॥ \\
% 51.67
या वेदविहिता हिंसा नियतास्मिंश्चराचरे । \\
अहिंसामेव तां विद्याद्वेदाद्धर्मो हि निर्बभौ ॥ ६७ ॥ \\
% 51.68
योऽहिंसकानि भूतानि हिनस्त्यात्मसुखेच्छया । \\
स जीवंश्च मृतश्चैव न क्वचित्सुखमेधते ॥ ६८ ॥ \\
% 51.69
यो बन्धनवधक्लेशान्प्राणिनां न चिकीर्षति । \\
स सर्वस्य हितप्रेप्सुः सुखमत्यन्तमश्नुते ॥ ६९ ॥ \\
% 51.70
यद्ध्यायति यत्कुरुते रतिं बध्नाति यत्र च । \\
तदेवाप्नोत्ययत्नेन यो हिनस्ति न किंचन ॥ ७० ॥ \\
% 51.71
नाकृत्वा प्राणिनां हिंसां मांसमुत्पद्यते क्वचित् । \\
न च प्राणिवधः स्वर्ग्यस्तस्मान्मांसं विवर्जयेत् ॥ ७१ ॥ \\
% 51.72
समुत्पत्तिं च मांसस्य वधबन्धौ च देहिनाम् । \\
प्रसमीक्ष्य निवर्तेत सर्वमांसस्य भक्षणात् ॥ ७२ ॥ \\
% 51.73
न भक्षयति यो मांसं विधिं हित्वा पिशाचवत् । \\
स लोके प्रियतां याति व्याधिभिश्च न पीड्यते ॥ ७३ ॥ \\
% 51.74
अनुमन्ता विशसिता निहन्ता क्रयविक्रयी । \\
संस्कर्ता चोपहर्ता च खादकश्चेति घातकाः ॥ ७४ ॥ \\
% 51.75
स्वमांसं परमांसेन यो वर्धयितुमिच्छति । \\
अनभ्यर्च्य पितॄन्देवान्न ततोऽन्योऽस्त्यपुण्यकृत् ॥ ७५ ॥ \\
% 51.76
वर्षे वर्षेऽश्वमेधेन यो यजेत शतं समाः । \\
मांसानि च न खादेद्यस्तस्य पुण्यफलं समम् ॥ ७६ ॥ \\
% 51.77
फलमूलाशनैर्दिव्यैर्मुन्यन्नानां च भोजनैः । \\
न तत्फलमवाप्नोति यन्मांसपरिवर्जनात् ॥ ७७ ॥ \\
% 51.78
मां स भक्षयितामुत्र यस्य मांसमिहाद्म्यहम् । \\
एतन्मांसस्य मांसत्वं प्रवदन्ति मनीषिणः ॥ ७८ ॥ \\
% 52.1
सुवर्णस्तेयकृद्राज्ञे कर्माचक्षाणो मुसलमर्पयेत् ॥ १ ॥ \\
% 52.2
वधात्त्यागाद्वा प्रयतो भवति ॥ २ ॥ \\
% 52.3
महाव्रतं द्वादशाब्दानि वा कुर्यात् ॥ ३ ॥ \\
% 52.4
निक्षेपापहारी च ॥ ४ ॥ \\
% 52.5
धान्यधनापहारी च कृच्छ्रमब्दम् ॥ ५ ॥ \\
% 52.6
मनुष्यस्त्रीकूपक्षेत्रवापीनामपहारे चान्द्रायणम् ॥ ६ ॥ \\
% 52.7
द्रव्याणामल्पसाराणां सांतपनम् ॥ ७ ॥ \\
% 52.8
भक्ष्यभोज्यपानशय्यासनपुष्पमूलफलानां पञ्चगव्यपानम् ॥ ८ ॥ \\
% 52.9
तृणकाष्ठद्रुमशुष्कान्नगुडवस्त्रचर्मामिषाणां त्रिरात्रमुपवसेत् ॥ ९ ॥ \\
% 52.10
मणिमुक्ताप्रवालताम्ररजतायःकांस्यानां द्वादशाहं कणानश्नीयात् ॥ १० ॥ \\
% 52.11
कार्पासकीटजोर्णाद्यपहरणे त्रिरात्रं पयसा वर्तेत ॥ ११ ॥ \\
% 52.12
द्विशफैकशफापहरणे त्रिरात्रमुपवसेत् ॥ १२ ॥ \\
% 52.13
पक्षिगन्धौषधिरज्जुवैदलानामपहरणे दिनमुपवसेत् ॥ १३ ॥ \\
% 52.14
दत्त्वैवापहृतं द्रव्यं धनिकस्याप्युपायतः । \\
प्रायश्चित्तं ततः कुर्यात्कल्मषस्यापनुत्तये ॥ १४ ॥ \\
% 52.15
यद्यत्परेभ्यस्त्वादद्यात्पुरुषस्तु निरङ्कुशः । \\
तेन तेन विहीनः स्याद्यत्र यत्राभिजायते ॥ १५ ॥ \\
% 52.16
जीवितं धर्मकामौ च धने यस्मात्प्रतिष्ठितौ । \\
तस्मात्सर्वप्रयत्नेन धनहिंसां विवर्जयेत् ॥ १६ ॥ \\
% 52.17
प्राणिहिंसापरो यस्तु धनहिंसापरस्तथा । \\
महद्दुःखमवाप्नोति धनहिंसापरस्तयोः ॥ १७ ॥ \\
% 53.1
अथागम्यागमने महाव्रतविधानेनाब्दं चीरवासा वने प्राजापत्यं कुर्यात् ॥ १ ॥ \\
% 53.2
परदारगमने च ॥ २ ॥ \\
% 53.3
गोव्रतं गोगमने च ॥ ३ ॥ \\
% 53.4
पुंस्ययोनावाकाशेऽप्सु दिवा गोयाने च सवासाः स्नानमाचरेत् ॥ ४ ॥ \\
% 53.5
चण्डालीगमने तत्साम्यमाप्नुयात् ॥ ५ ॥ \\
% 53.6
अज्ञानतश्चान्द्रायणद्वयं कुर्यात् ॥ ६ ॥ \\
% 53.7
पशुवेश्यागमने च प्राजापत्यम् ॥ ७ ॥ \\
% 53.8
सकृद्दुष्टा स्त्री यत्पुरुषस्य परदारे तद्व्रतं कुर्यात् ॥ ८ ॥ \\
% 53.9
यत्करोत्येकरात्रेण वृषलीसेवनाद्द्विजः । \\
तद्भैक्षभुग्जपन्नित्यं त्रिभिर्वर्षैर्व्यपोहति ॥ ९ ॥ \\
% 54.1
यः पापात्मा येन सह संयुज्यते स तस्यैव प्रायश्चित्तं कुर्यात् ॥ १ ॥ \\
% 54.2
मृतपञ्चनखात्कूपादत्यन्तोपहताच्चोदकं पीत्वा ब्राहमणस्त्रिरात्रमुपवसेत् ॥ २ ॥ \\
% 54.3
द्व्यहं राजन्यः ॥ ३ ॥ \\
% 54.4
एकाहं वैश्यः ॥ ४ ॥ \\
% 54.5
शूद्रो नक्तम् ॥ ५ ॥ \\
% 54.6
सर्वे चान्ते व्रतस्य पञ्चगव्यं पिबेयुः ॥ ६ ॥ \\
% 54.7
पञ्चगव्यं पिबेच्छूद्रो ब्राह्मणस्तु सुरां पिबेत् । \\
उभौ तौ नरकं यातो महारौरवसंज्ञितम् ॥ ७ ॥ \\
% 54.8
पर्वानारोग्यवर्जमृतावगच्छन्पत्नीं त्रिरात्रमुपवसेत् ॥ ८ ॥ \\
% 54.9
कूटसाक्षी ब्रह्महत्याव्रतं चरेत् ॥ ९ ॥ \\
% 54.10
अनुदकमूत्रपुरीषकरणे सचैलं स्नानं महाव्याहृतिहोमश्च ॥ १० ॥ \\
% 54.11
सूर्याभ्युदितनिर्मुक्तः सचैलस्नातः सावित्र्यष्टशतमावर्तयेत् ॥ ११ ॥ \\
% 54.12
श्वसृगालविड्वराहखरवानरवायसपुंश्चलीभिर्दष्टः स्रवन्तीमासाद्य षोडश प्राणायामान्कुर्यात् ॥ १२ ॥ \\
% 54.13
वेदाग्न्युत्सादी त्रिषवणस्नाय्यधःशायी संवत्सरं सकृद्भैक्षेण वर्तेत ॥ १३ ॥ \\
% 54.14
समुत्कर्षानृते गुरोश्चालीकनिर्बन्धे तदाक्षेपणे च मासं पयसा वर्तेत ॥ १४ ॥ \\
% 54.15
नास्तिको नास्तिकवृत्तिः कृतघ्नः कूटव्यवहारी ब्राह्मणवृत्तिघ्नश्चैते संवत्सरं भैक्षेण वर्तेरन् ॥ १५ ॥ \\
% 54.16
परिवित्तिः परिवेत्ता यया च परिविद्यते दाता याजकश्च चान्द्रायणं कुर्यात् ॥ १६ ॥ \\
% 54.17
प्राणिभूपुण्यसोमविक्रयी तप्तकृच्छ्रम् ॥ १७ ॥ \\
% 54.18
आर्द्रौषधिगन्धपुष्पफलमूलचर्मवेत्रविदलतुषकपालकेशभस्मास्थिगोरसपिण्याकतिलतैलविक्रयी प्राजापत्यम् ॥ १८ ॥ \\
% 54.19
श्लैष्मजतुमधूच्छिष्टशङ्खशुक्तित्रपुसीसकृष्णलोहौदुम्बरखड्गपात्रविक्रयी चान्द्रायणं कुर्यात् ॥ १९ ॥ \\
% 54.20
रक्तवस्त्ररङ्गरत्नगन्धगुडमधुरसोर्णाविक्रयी त्रिरात्रमुपवसेत् ॥ २० ॥ \\
% 54.21
मांसलवणलाक्षाक्षीरविक्रयी चान्द्रायणं कुर्यात् ॥ २१ ॥ \\
% 54.22
तं च भूयश्चोपनयेत् ॥ २२ ॥ \\
% 54.23
उष्ट्रेण खरेण वा गत्वा नग्नः स्नात्वा सुप्त्वा भुक्त्वा प्राणायामत्रयम् कुर्यात् ॥ २३ ॥ \\
% 54.24
जपित्वा त्रीणि सावित्र्याः सहस्राणि समाहितः । \\
मासं गोष्ठे पयः पीत्वा मुच्यतेऽसत्प्रतिग्रहात् ॥ २४ ॥ \\
% 54.25
अयाज्ययाजनं कृत्वा परेषामन्त्यकर्म च । \\
अभिचारमहीनं च त्रिभिः कृच्छ्रैर्व्यपोहति ॥ २५ ॥ \\
% 54.26
येषां द्विजानां सावित्री नानूच्येत यथाविधि । \\
तांश्चारयित्वा त्रीन्कृच्छ्रान्यथाविध्युपनाययेत् ॥ २६ ॥ \\
% 54.27
प्रायश्चित्तं चिकीर्षन्ति विकर्मस्थास्तु ये द्विजाः । \\
ब्राह्मण्याच्च परित्यक्तास्तेषामप्येतदादिशेत् ॥ २७ ॥ \\
% 54.28
यद्गर्हितेनार्जयन्ति कर्मणा ब्राह्मणा धनम् । \\
तस्योत्सर्गेण शुध्यन्ति जप्येन तपसा तथा ॥ २८ ॥ \\
% 54.29
वेदोदितानां नित्यानां कर्मणां समतिक्रमे । \\
स्नातकव्रतलोपे च प्रायश्चित्तमभोजनम् ॥ २९ ॥ \\
% 54.30
अवगूर्य चरेत्कृच्छ्रमतिकृच्छ्रं निपातने । \\
कृच्छ्रातिकृच्छ्रं कुर्वीत विप्रस्योत्पाद्य शोणितम् ॥ ३० ॥ \\
% 54.31
एनस्विभिरनिर्णिक्तैर्नार्थं कंचित्समाचरेत् । \\
कृतनिर्णेजनांश्चैतान्न जुगुप्सेत धर्मवित् ॥ ३१ ॥ \\
% 54.32
बालघ्नांश्च कृतघ्नांश्च विशुद्धानपि धर्मतः । \\
शरणागतहन्तॄंश्च स्त्रीहन्तॄंश्च न संवसेत् ॥ ३२ ॥ \\
% 54.33
अशीतिर्यस्य वर्षाणि बालो वाप्यूनषोडशः । \\
प्रायश्चित्तार्धमर्हन्ति स्त्रियो रोगिण एव च ॥ ३३ ॥ \\
% 54.34
अनुक्तनिष्कृतीनां तु पापानामपनुत्तये । \\
शक्तिं चावेक्ष्य पापं च प्रायश्चित्तं प्रकल्प्येत् ॥ ३४ ॥ \\
% 55.1
अथ रहस्यप्रायश्चित्तानि भवन्ति ॥ १ ॥ \\
% 55.2
स्रवन्तीमासाद्य स्नातः प्रत्यहं षोडश प्राणायामान्कृत्वैककालं हविष्याशी मासेन ब्रह्महा पूतो भवति ॥ २ ॥ \\
% 55.3
कर्मणोऽन्ते पयस्विनीं गां दद्यात् ॥ ३ ॥ \\
% 55.4
व्रतेनाघमर्षणेन च सुरापः पूतो भवति ॥ ४ ॥ \\
% 55.5
गायत्रीदशसाहस्रजपेन सुवर्णस्तेयकृत् ॥ ५ ॥ \\
% 55.6
त्रिरात्रोपोषितः पुरुषसूक्तजपहोमाभ्यां गुरुतल्पगः ॥ ६ ॥ \\
% 55.7
यथाश्वमेधः क्रतुराट्सर्वपापापनोदकः । \\
तथाघमर्षणं सूक्तं सर्वपापापनोदकम् ॥ ७ ॥ \\
% 55.8
प्राणायामं द्विजः कुर्यात्सर्वपापापनुत्तये । \\
दह्यन्ते सर्वपापानि प्राणायामैर्द्विजस्य तु ॥ ८ ॥ \\
% 55.9
सव्याहृतिं सप्रणवां गायत्रीं शिरसा सह । \\
त्रिः पठेदायतप्राणः प्राणायामः स उच्यते ॥ ९ ॥ \\
% 55.10
अकारं चाप्युकारं च मकारं च प्रजापतिः । \\
वेदत्रयान्निरदुहद्भूर्भुवः स्वरितीति च ॥ १० ॥ \\
% 55.11
त्रिभ्य एव तु वेदेभ्यः पादं पादमदूदुहत् । \\
तदित्यृचोऽस्याः सावित्र्याः परमेष्ठी प्रजापतिः ॥ ११ ॥ \\
% 55.12
एतदक्षरमेतां च जपन्व्याहृतिपूर्विकाम् । \\
संध्ययोर्वेदविद्विप्रो वेदपुण्येन युज्यते ॥ १२ ॥ \\
% 55.13
सहस्रकृत्वस्त्वभ्यस्य बहिरेतत्त्रिकं द्विजः । \\
महतोऽप्येनसो मासात्त्वचेवाहिर्विमुच्यते ॥ १३ ॥ \\
% 55.14
एतत्त्रयविसंयुक्तः काले च क्रियया स्वया । \\
विप्रक्षत्रियविड्जातिर्गर्हणां याति साधुषु ॥ १४ ॥ \\
% 55.15
ओंकारपूर्विकास्तिस्रो महाव्याहृतयोऽव्ययाः । \\
त्रिपदा चैव गायत्री विज्ञेया ब्रह्मणो मुखम् ॥ १५ ॥ \\
% 55.16
योऽधीतेऽहन्यहन्येतां त्रीणि वर्षाण्यतन्द्रितः । \\
स ब्रह्म परमभ्येति वायुभूतः खमूर्तिमान् ॥ १६ ॥ \\
% 55.17
एकाक्षरं परं ब्रह्म प्राणायामाः परं तपः । \\
सावित्र्यास्तु परं नान्यन्मौनात्सत्यं विशिष्यते ॥ १७ ॥ \\
% 55.18
क्षरन्ति सर्ववैदिक्यो जुहोतियजतिक्रियाः । \\
अक्षरं त्वक्षरं ज्ञेयं ब्रह्मा चैव प्रजापतिः ॥ १८ ॥ \\
% 55.19
विधियज्ञाज्जपयज्ञो विशिष्टो दशभिर्गुणैः । \\
उपांशुः स्याच्छतगुणः सहस्रो मानसः स्मृतः ॥ १९ ॥ \\
% 55.20
ये पाकयज्ञाश्चत्वारो विधियज्ञसमन्विताः । \\
सर्वे ते जपयज्ञस्य कलां नार्हन्ति षोडशीम् ॥ २० ॥ \\
% 55.21
जप्येनैव तु संसिध्येद्ब्राह्मणो नात्र संशयः । \\
कुर्यादन्यन्न वा कुर्यान्मैत्रो ब्राह्मण उच्यते ॥ २१ ॥ \\
% 56.1
अथातः सर्ववेदपवित्राणि भवन्ति ॥ १ ॥ \\
% 56.2
येषां जपैश्च होमैश्च द्विजातयः पापेभ्यः पूयन्ते ॥ २ ॥ \\
% 56.3
अघमर्षणम् ॥ ३ ॥ \\
% 56.4
देवकृतम् ॥ ४ ॥ \\
% 56.5
शुद्धवत्यः ॥ ५ ॥ \\
% 56.6
तरत्समन्दीयम् ॥ ६ ॥ \\
% 56.7
कूष्माण्ड्यः ॥ ७ ॥ \\
% 56.8
पावमान्यः ॥ ८ ॥ \\
% 56.9
दुर्गासावित्री ॥ ९ ॥ \\
% 56.10
अतीषङ्गाः ॥ १० ॥ \\
% 56.11
पदस्तोमाः ॥ ११ ॥ \\
% 56.12
सामानि व्याहृतयः ॥ १२ ॥ \\
% 56.13
भारुण्डाणि ॥ १३ ॥ \\
% 56.14
चन्द्रसाम ॥ १४ ॥ \\
% 56.15
पुरुषव्रते सामनी ॥ १५ ॥ \\
% 56.16
अब्लिङ्गम् ॥ १६ ॥ \\
% 56.17
बार्हस्पत्यम् ॥ १७ ॥ \\
% 56.18
गोसूक्तम् ॥ १८ ॥ \\
% 56.19
अश्वसूक्तम् ॥ १९ ॥ \\
% 56.20
सामनी चन्द्रसूक्ते च ॥ २० ॥ \\
% 56.21
शतरुद्रियम् ॥ २१ ॥ \\
% 56.22
अथर्वशिरः ॥ २२ ॥ \\
% 56.23
त्रिसुपर्णम् ॥ २३ ॥ \\
% 56.24
महाव्रतम् ॥ २४ ॥ \\
% 56.25
नारायणीयम् ॥ २५ ॥ \\
% 56.26
पुरुषसूक्तं च ॥ २६ ॥ \\
% 56.27
त्रीण्याज्यदोहानि रथन्तरं च अग्निव्रतं वामदेव्यं बृहच्च । \\
एतानि गीतानि पुनन्ति जन्तूञ्जातिस्मरत्वं लभते यदीच्छेत् ॥ २७ ॥ \\
% 57.1
अथ त्याज्याः ॥ १ ॥ \\
% 57.2
व्रात्याः ॥ २ ॥ \\
% 57.3
पतिताः ॥ ३ ॥ \\
% 57.4
त्रिपुरुषं मातृतः पितृतश्चाशुद्धाः ॥ ४ ॥ \\
% 57.5
सर्व एवाभोज्याश्चाप्रतिग्राह्याः ॥ ५ ॥ \\
% 57.6
अप्रतिग्राह्येभ्यश्च प्रतिग्रहप्रसङ्गं वर्जयेत् ॥ ६ ॥ \\
% 57.7
प्रतिग्रहेण ब्राह्मणानां ब्राह्म्यं तेजः प्रणश्यति ॥ ७ ॥ \\
% 57.8
द्रव्याणां वाविज्ञाय प्रतिग्रहविधिं यः प्रतिग्रहं कुर्यात्स दात्रा सह निमज्जति ॥ ८ ॥ \\
% 57.9
प्रतिग्रहसमर्थश्च यः प्रतिग्रहं वर्जयेत्स दातृलोकमाप्नोति ॥ ९ ॥ \\
% 57.10
एधोदकमूलफलाभयामिषमधुशय्यासनगृहपुष्पदधिशाकांश्चाभ्युद्यतान्न निर्णुदेत् ॥ १० ॥ \\
% 57.11
आहूयाभ्युद्यतां भिक्षां पुरस्तादनुचोदिताम् । \\
ग्राह्यां प्रजापतिर्मेने अपि दुष्कृतकर्मणः ॥ ११ ॥ \\
% 57.12
नाश्नन्ति पितरस्तस्य दश वर्षाणि पञ्च च । \\
न च हव्यं वहत्यग्निर्यस्तामभ्यवमन्यते ॥ १२ ॥ \\
% 57.13
गुरून्भृत्यानुज्जिहीर्षुरर्चिष्यन्पितृदेवताः । \\
सर्वतः प्रतिगृह्णीयान्न तु तृप्येत्स्वयं ततः ॥ १३ ॥ \\
% 57.14
एतेष्वपि च कार्येषु समर्थस्तत्प्रतिग्रहे । \\
नादद्यात्कुलटाषण्ढपतितेभ्यस्तथा द्विषः ॥ १४ ॥ \\
% 57.15
गुरुषु त्वभ्यतीतेषु विना वा तैर्गृहे वसन् । \\
आत्मनो वृत्तिमन्विच्छन्गृह्णीयात्साधुतः सदा ॥ १५ ॥ \\
% 57.16
अर्धिकः कुलमित्रं च दासगोपालनापिताः । \\
एते शूद्रेषु भोज्यान्ना यश्चात्मानं निवेदयेत् ॥ १६ ॥ \\
% 58.1
अथ गृहाश्रमिणस्त्रिविधोऽर्थो भवति ॥ १ ॥ \\
% 58.2
शुक्लः शबलोऽसितश्च ॥ २ ॥ \\
% 58.3
शुक्लेनार्थेन यदौर्ध्वदेहिकं करोति तेनास्य देवत्वमासादयति ॥ ३ ॥ \\
% 58.4
यच्छबलेन तन्मानुष्यम् ॥ ४ ॥ \\
% 58.5
यत्कृष्णेन तत्तिर्यक्त्वम् ॥ ५ ॥ \\
% 58.6
स्ववृत्त्युपार्जितं सर्वेषां शुक्लम् ॥ ६ ॥ \\
% 58.7
अनन्तरवृत्त्युपात्तं शबलम् ॥ ७ ॥ \\
% 58.8
एकान्तरवृत्त्युपात्तं च कृष्णम् ॥ ८ ॥ \\
% 58.9
क्रमागतं प्रीतिदायः प्राप्तं च सह भार्यया । \\
अविशेषेण सर्वेषां धनं शुक्लमुदाहृतम् ॥ ९ ॥ \\
% 58.10
उत्कोचशुल्कसंप्राप्तमविक्रेयस्य विक्रयैः । \\
कृतोपकारादाप्तं च शबलं समुदाहृतम् ॥ १० ॥ \\
% 58.11
पार्श्विकद्यूतचौर्याप्तप्रतिरूपकसाहसैः । \\
व्याजेनोपार्जितं यच्च तत्कृष्णं समुदाहृतम् ॥ ११ ॥ \\
% 58.12
यथाविधेन द्रव्येण यत्किंचित्कुरुते नरः । \\
तथाविधमवाप्नोति स फलं प्रेत्य चेह च ॥ १२ ॥ \\
% 59.1
गृहाश्रमी वैवाहिकाग्नौ पाकयज्ञान्कुर्यात् ॥ १ ॥ \\
% 59.2
सायं प्रातश्चाग्निहोत्रं ॥ २ ॥ \\
% 59.3
देवताभ्यो जुहुयात् ॥ ३ ॥ \\
% 59.4
चन्द्रार्कसंनिकर्षविप्रकर्षयोर्दर्शपूर्णमासाभ्यां यजेत ॥ ४ ॥ \\
% 59.5
प्रत्ययनं पशुना ॥ ५ ॥ \\
% 59.6
शरद्ग्रीष्मयोश्चाग्रयणेन ॥ ६ ॥ \\
% 59.7
व्रीहियवयोर्वा पाके ॥ ७ ॥ \\
% 59.8
त्रैवार्षिकाभ्यधिकान्नः ॥ ८ ॥ \\
% 59.9
प्रत्यब्दं सोमेन ॥ ९ ॥ \\
% 59.10
वित्ताभावे इष्ट्या वैश्वानर्या ॥ १० ॥ \\
% 59.11
शूद्रान्नं यागे परिहरेत् ॥ ११ ॥ \\
% 59.12
यज्ञार्थं भिक्षितमवाप्तमर्थं सकलमेव वितरेत् ॥ १२ ॥ \\
% 59.13
सायं प्रातर्वैश्वदेवं जुहुयात् ॥ १३ ॥ \\
% 59.14
भिक्षां च भिक्षवे दद्यात् ॥ १४ ॥ \\
% 59.15
अर्चितभिक्षादानेन गोदानफलमाप्नोति ॥ १५ ॥ \\
% 59.16
भिक्ष्वभावे ग्रासमात्रं गवां दद्यात् ॥ १६ ॥ \\
% 59.17
वह्नौ वा प्रक्षिपेत् ॥ १७ ॥ \\
% 59.18
भुक्तेऽप्यन्ने विद्यमाने न भिक्षुकं प्रत्याचक्षीत ॥ १८ ॥ \\
% 59.19
कण्डनी पेषणी चुल्ली कुम्भ उपस्कर इति पञ्च सूना गृहस्थस्य ॥ १९ ॥ \\
% 59.20
तन्निष्कृत्यर्थं च ब्रह्मदेवभूतपितृनरयज्ञान्कुर्यात् ॥ २० ॥ \\
% 59.21
स्वाध्यायो ब्रह्मयज्ञः ॥ २१ ॥ \\
% 59.22
होमो दैवः ॥ २२ ॥ \\
% 59.23
पितृतर्पणं पित्र्यः ॥ २३ ॥ \\
% 59.24
बलिर्भौतः ॥ २४ ॥ \\
% 59.25
नृयज्ञश्चातिथिपूजनम् ॥ २५ ॥ \\
% 59.26
देवतातिथिभृत्यानां पितॄणामात्मनस्तथा । \\
न निर्वपति पञ्चानामुच्छ्वसन्न स जीवति ॥ २६ ॥ \\
% 59.27
ब्रह्मचारी यतिर्भिक्षुर्जीवन्त्येते गृहाश्रमात् । \\
तस्मादभ्यागतानेतान्गृहस्थो नावमानयेत् ॥ २७ ॥ \\
% 59.28
गृहस्थ एव यजते गृहस्थस्तप्यते तपः । \\
ददाति च गृहस्थस्तु तस्माज्ज्येष्ठो गृहाश्रमी ॥ २८ ॥ \\
% 59.29
ऋषयः पितरो देवा भूतान्यतिथयस्तथा । \\
आशासते कुडुम्बिभ्यस्तस्माच्छ्रेष्ठो गृहाश्रमी ॥ २९ ॥ \\
% 59.30
त्रिवर्गसेवां सततान्नदानं सुरार्चनं ब्राह्मणपूजनं च । \\
स्वाध्यायसेवां पितृतर्पणं च कृत्वा गृही शक्रपदं प्रयाति ॥ ३० ॥ \\
% 60.1
ब्राह्मे मुहूर्ते उत्थाय मूत्रपुरीषोत्सर्गं कुर्यात् ॥ १ ॥ \\
% 60.2
दक्षिणाभिमुखो रात्रौ दिवा चोदङ्मुखः संध्ययोश्च ॥ २ ॥ \\
% 60.3
नाप्रच्छादितायां भूमौ ॥ ३ ॥ \\
% 60.4
न फालकृष्टायाम् ॥ ४ ॥ \\
% 60.5
न च्छायायाम् ॥ ५ ॥ \\
% 60.6
न चोषरे ॥ ६ ॥ \\
% 60.7
न शाद्वले ॥ ७ ॥ \\
% 60.8
न ससत्त्वे ॥ ८ ॥ \\
% 60.9
न गर्ते ॥ ९ ॥ \\
% 60.10
न वल्मीके ॥ १० ॥ \\
% 60.11
न पथि ॥ ११ ॥ \\
% 60.12
न रथ्यायाम् ॥ १२ ॥ \\
% 60.13
न पराशुचौ ॥ १३ ॥ \\
% 60.14
नोद्याने ॥ १४ ॥ \\
% 60.15
नोद्यानोदकसमीपयोः ॥ १५ ॥ \\
% 60.16
न भस्मनि ॥ १६ ॥ \\
% 60.17
नाङ्गारे ॥ १७ ॥ \\
% 60.18
न गोमये ॥ १८ ॥ \\
% 60.19
न गोव्रजे ॥ १९ ॥ \\
% 60.20
नाकाशे ॥ २० ॥ \\
% 60.21
नोदके ॥ २१ ॥ \\
% 60.22
न प्रत्यनिलानलेन्द्वर्कस्त्रीगुरुब्राह्मणानाम् ॥ २२ ॥ \\
% 60.23
नैवानवगुण्ठितशिराः ॥ २३ ॥ \\
% 60.24
लोष्टेष्टकापरिमृष्टगुदो गृहीतशिश्नश्चोत्थायाद्भिर्मृद्भिश्चोद्धृताभिर्गन्धलेपक्षयकरं शौचं कुर्यात् ॥ २४ ॥ \\
% 60.25
एका लिङ्गे गुदे तिस्रस्तथैकत्र करे दश । \\
उभयोः सप्त दातव्या मृदस्तिस्रस्तु पादयोः ॥ २५ ॥ \\
% 60.26
एतच्छौचं गृहस्थानां द्विगुणं ब्रह्मचारिणाम् । \\
त्रिगुणं तु वनस्थानां यतीनां तु चतुर्गुणम् ॥ २६ ॥ \\
% 61.1
अथ पालाशं दन्तधावनं नाद्यात् ॥ १ ॥ \\
% 61.2
नैव श्लेष्मान्तकारिष्टविभीतकधवधन्वनजम् ॥ २ ॥ \\
% 61.3
न च बन्धूकनिर्गुण्डीशिग्रुतिल्वतिन्दुकजम् ॥ ३ ॥ \\
% 61.4
न च कोविदारशमीपीलुपिप्पलेङ्गुदगुग्गुलुजम् ॥ ४ ॥ \\
% 61.5
न पारिभद्रकाम्लिकामोचकशाल्मलीशणजम् ॥ ५ ॥ \\
% 61.6
न मधुरम् ॥ ६ ॥ \\
% 61.7
नाम्लम् ॥ ७ ॥ \\
% 61.8
नोर्ध्वशुष्कम् ॥ ८ ॥ \\
% 61.9
न सुषिरम् ॥ ९ ॥ \\
% 61.10
न पूतिगन्धि ॥ १० ॥ \\
% 61.11
न पिच्छिलम् ॥ ११ ॥ \\
% 61.12
न दक्षिणापराभिमुखः ॥ १२ ॥ \\
% 61.13
अद्याच्चोदङ्मुखः प्राङ्मुखो वा ॥ १३ ॥ \\
% 61.14
वटासनार्कखदिरकरञ्जबदरसर्जनिम्बारिमेदापामार्गमालतीककुभबिल्वानामन्यतमम् ॥ १४ ॥ \\
% 61.15
काषायं तिक्तं कटुकं च ॥ १५ ॥ \\
% 61.16
कनीन्यग्रसमस्थौल्यं सकूर्चं द्वादशाङ्गुलम् । \\
प्रातर्भूत्वा च यतवाग्भक्षयेद्दन्तधावनम् ॥ १६ ॥ \\
% 61.17
प्रक्षाल्य भुक्त्वा तज्जह्याच्छुचौ देशे प्रयत्नतः । \\
अमावास्यां न चाश्नीयाद्दन्तकाष्ठं कदाचन ॥ १७ ॥ \\
% 62.1
अथ द्विजातीनां कनीनिकामूले प्राजापत्यं नाम तीर्थम् ॥ १ ॥ \\
% 62.2
अङ्गुष्ठमूले ब्राह्मम् ॥ २ ॥ \\
% 62.3
अङ्गुल्यग्रे दैवम् ॥ ३ ॥ \\
% 62.4
तर्जनीमूले पित्र्यम् ॥ ४ ॥ \\
% 62.5
अनग्न्युष्णाभिरफेनिलाभिर्न शूद्रैककरावर्जिताभिरक्षाराभिरद्भिः शुचौ देशे स्वासीनोऽन्तर्जानुः प्राङ्मुखश्चोदङ्मुखो वा तन्मनाः सुमनाश्चाचामेत् ॥ ५ ॥ \\
% 62.6
ब्राह्मेण तीर्थेन त्रिराचामेत् ॥ ६ ॥ \\
% 62.7
द्विः प्रमृज्यात् ॥ ७ ॥ \\
% 62.8
खान्यद्भिर्मूर्धानं हृदयं स्पृशेत् ॥ ८ ॥ \\
% 62.9
हृत्कण्ठतालुगाभिस्तु यथासंख्यं द्विजातयः । \\
शुध्येरन्स्त्री च शूद्रश्च सकृत्स्पृष्टाभिरन्ततः ॥ ९ ॥ \\
% 63.1
अथ योगक्षेमार्थमीश्वरमधिगच्छेत् ॥ १ ॥ \\
% 63.2
नैकोऽध्वानं प्रपद्येत ॥ २ ॥ \\
% 63.3
नाधार्मिकैः सार्धम् ॥ ३ ॥ \\
% 63.4
न वृषलैः ॥ ४ ॥ \\
% 63.5
न द्विषद्भिः ॥ ५ ॥ \\
% 63.6
नातिप्रत्यूषसि ॥ ६ ॥ \\
% 63.7
नातिसायम् ॥ ७ ॥ \\
% 63.8
न संध्ययोः ॥ ८ ॥ \\
% 63.9
न मध्याह्ने ॥ ९ ॥ \\
% 63.10
न संनिहितपानीयम् ॥ १० ॥ \\
% 63.11
नातितूर्णम् ॥ ११ ॥ \\
% 63.12
न रात्रौ ॥ १२ ॥ \\
% 63.13
न सततं बालव्याधितार्तैर्वाहनैः ॥ १३ ॥ \\
% 63.14
न हीनाङ्गैः ॥ १४ ॥ \\
% 63.15
न दीनैः ॥ १५ ॥ \\
% 63.16
न गोभिः ॥ १६ ॥ \\
% 63.17
नादान्तैः ॥ १७ ॥ \\
% 63.18
यवसोदके वाहनानामदत्त्वात्मनः क्षुत्तृष्णापनोदनं न कुर्यात् ॥ १८ ॥ \\
% 63.19
न चतुष्पथमधितिष्ठेत् ॥ १९ ॥ \\
% 63.20
न रात्रौ वृक्षमूलम् ॥ २० ॥ \\
% 63.21
न शून्यालयम् ॥ २१ ॥ \\
% 63.22
न तृणम् ॥ २२ ॥ \\
% 63.23
न पशूनां बन्धनागारम् ॥ २३ ॥ \\
% 63.24
न केशतुषकपालास्थिभस्माङ्गारान् ॥ २४ ॥ \\
% 63.25
न कार्पासास्थि ॥ २५ ॥ \\
% 63.26
चतुष्पथं प्रकक्षिणीकुर्यात् ॥ २६ ॥ \\
% 63.27
देवतार्चां च ॥ २७ ॥ \\
% 63.28
प्रज्ञातांश्च वनस्प्तीन् ॥ २८ ॥ \\
% 63.29
अग्निब्राह्मणगणिकापूर्णकुम्भादर्शच्छत्रध्वजपताकाश्रीवृक्षवर्धमाननन्द्यावर्तांश्च ॥ २९ ॥ \\
% 63.30
तालवृन्तचामराश्वगजाजगोदधिक्षीरमधुसिद्धार्थकांश्च ॥ ३० ॥ \\
% 63.31
वीणाचन्दनायुधार्द्रगोमयफलपुष्पार्द्रशाकगोरोचनादूर्वाप्ररोहांश्च ॥ ३१ ॥ \\
% 63.32
उष्णीषालंकारमणिकनकरजतवस्त्रासनयानामिषांश्च ॥ ३२ ॥ \\
% 63.33
भृङ्गारोद्धृतोर्वराबद्धैकपशुकुमारीमीनांश्च दृष्ट्वा प्रयायादिति ॥ ३३ ॥ \\
% 63.34
अथ मत्तोन्मत्तव्यङ्गान्दृष्ट्वा निवर्तेत ॥ ३४ ॥ \\
% 63.35
वान्तविरिक्तमुण्डिजटिलवामनांश्च ॥ ३५ ॥ \\
% 63.36
काषायिप्रव्रजितमलिनांश्च ॥ ३६ ॥ \\
% 63.37
तैलगुडशुष्कगोमयेन्धनतृणपलाशभस्माङ्गारांश्च ॥ ३७ ॥ \\
% 63.38
लवणक्लीबासवनपुंसककार्पासरज्जुनिगडमुक्तकेशांश्च ॥ ३८ ॥ \\
% 63.39
वीणाचन्दनार्द्रशाकोष्णीषालंकरणकुमारीस्तु प्रस्थानकालेऽभिनन्दयेदिति ॥ ३९ ॥ \\
% 63.40
देवब्राह्मणगुरुबभ्रुदीक्षितानां छायां नाक्रामेत् ॥ ४० ॥ \\
% 63.41
निष्ठूतवान्तरुधिरविण्मूत्रस्नानोदकानि च ॥ ४१ ॥ \\
% 63.42
न वत्सतन्त्रीं लङ्घयेत् ॥ ४२ ॥ \\
% 63.43
प्रवर्षति न धावेत् ॥ ४३ ॥ \\
% 63.44
न वृथा नदीं तरेत् ॥ ४४ ॥ \\
% 63.45
न देवताभ्यः पितृभ्यश्चोदकमप्रदाय ॥ ४५ ॥ \\
% 63.46
न बाहुभ्याम् ॥ ४६ ॥ \\
% 63.47
न भिन्नया नावा ॥ ४७ ॥ \\
% 63.48
न कूलमधितिष्ठेत् ॥ ४८ ॥ \\
% 63.49
न कूपमवलोकयेत् ॥ ४९ ॥ \\
% 63.50
न लङ्घयेत् ॥ ५० ॥ \\
% 63.51
वृद्धभारिनृपस्नातस्त्रीरोगिवरचक्रिणाम् । \\
पन्था देयो नृपस्त्वेषां मान्यः स्नातश्च भूपतेः ॥ ५१ ॥ \\
% 64.1
परनिपानेषु न स्नानमाचरेत् ॥ १ ॥ \\
% 64.2
आचरेत्पञ्च पिण्डानुद्धृत्यापस्तदापदि ॥ २ ॥ \\
% 64.3
नाजीर्णे ॥ ३ ॥ \\
% 64.4
न चातुरः ॥ ४ ॥ \\
% 64.5
न नग्नः ॥ ५ ॥ \\
% 64.6
न रात्रौ ॥ ६ ॥ \\
% 64.7
राहुदर्शनवर्जम् ॥ ७ ॥ \\
% 64.8
न संध्ययोः ॥ ८ ॥ \\
% 64.9
प्रातःस्नानशीलोऽरुणताम्रां प्राचीमालोक्य स्नायात् ॥ ९ ॥ \\
% 64.10
स्नातः शिरो नावधुनेत् ॥ १० ॥ \\
% 64.11
नाङ्गेभ्यस्तोयमुद्धरेत् ॥ ११ ॥ \\
% 64.12
न तैलवत्संस्पृशेत् ॥ १२ ॥ \\
% 64.13
नाप्रक्षालितं पूर्वधृतं वसनं बिभृयात् ॥ १३ ॥ \\
% 64.14
स्नातः सोष्णीषे धौतवाससी बिभृयात् ॥ १४ ॥ \\
% 64.15
न म्लेच्छान्त्यजपतितैः सह संभाषणं कुर्यात् ॥ १५ ॥ \\
% 64.16
स्नायात्प्रस्रवणदेवखातसरोवरेषु ॥ १६ ॥ \\
% 64.17
उद्धृताद्भूमिष्ठमुदकं पुण्यं स्थावरात्प्रस्रवत्तस्मान्नादेयं तस्मादपि साधुपरिगृहीतं सर्वत एव गाङ्गम् ॥ १७ ॥ \\
% 64.18
मृत्तोयैः कृतमलापकर्षोऽप्सु निमज्ज्योपविश्यापो हि ष्ठेति तिसृभिर्हिरण्यवर्णा इति चतसृभिरिदमापः प्रवहतेति च तीर्थमभिमन्त्रयेत् ॥ १८ ॥ \\
% 64.19
ततोऽप्सु निमग्नस्त्रिरघमर्षणं जपेत् ॥ १९ ॥ \\
% 64.20
तद्विष्णोः परमं पदमिति वा ॥ २० ॥ \\
% 64.21
द्रुपदां सावित्रीं वा ॥ २१ ॥ \\
% 64.22
युञ्जते मन इत्यनुवाकं वा ॥ २२ ॥ \\
% 64.23
पुरुषसूक्तं वा ॥ २३ ॥ \\
% 64.24
स्नातश्चार्द्रवासा देवपितृतर्पणमम्भःस्थ एव कुर्यात् ॥ २४ ॥ \\
% 64.25
परिवर्तितवासाश्चेत्तीर्थमुत्तीर्य ॥ २५ ॥ \\
% 64.26
अकृत्वा देवपितृतर्पणं स्नानशाटीं न पीडयेत् ॥ २६ ॥ \\
% 64.27
स्नात्वाचम्य विधिवदुपस्पृशेत् ॥ २७ ॥ \\
% 64.28
पुरुषसूक्तेन प्रत्यृचं पुरुषाय पुष्पानि दद्यात् ॥ २८ ॥ \\
% 64.29
उदकाञ्जलिं पश्चात् ॥ २९ ॥ \\
% 64.30
आदावेव दिव्येन तीर्थेन देवतानां कुर्यात् ॥ ३० ॥ \\
% 64.31
तदनन्तरं पित्र्येण पितॄणाम् ॥ ३१ ॥ \\
% 64.32
तत्रादौ स्ववंश्यानां तर्पणं कुर्यात् ॥ ३२ ॥ \\
% 64.33
ततः संबन्धिबान्धवानाम् ॥ ३३ ॥ \\
% 64.34
ततः सुहृदाम् ॥ ३४ ॥ \\
% 64.35
एवं नित्यस्नायी स्यात् ॥ ३५ ॥ \\
% 64.36
स्नातश्च पवित्राणि यथाशक्ति जपेत् ॥ ३६ ॥ \\
% 64.37
विशेषतः सावित्रीम् ॥ ३७ ॥ \\
% 64.38
पुरुषसूक्तं च ॥ ३८ ॥ \\
% 64.39
नैताभ्यामधिकमस्ति ॥ ३९ ॥ \\
% 64.40
स्नातोऽधिकारी भवति दैवे पित्र्ये च कर्मणि । \\
पवित्राणां तथा जप्ये दाने च विधिबोधिते ॥ ४० ॥ \\
% 64.41
अलक्ष्मीः कालकर्णी च दुःस्वप्नं दुर्विचिन्तितम् । \\
अब्मात्रेणाभिषिक्तस्य नश्यन्त इति धारणा ॥ ४१ ॥ \\
% 64.42
याम्यं हि यातनादुःखं नित्यस्नायी न पश्यति । \\
नित्यस्नानेन पूयन्ते येऽपि पापकृतो नराः ॥ ४२ ॥ \\
% 65.1
अथातः सुस्नातः सुप्रक्षालितपाणिपादः स्वाचान्तो देवतार्चायां स्थले वा भगवन्तमनादिनिधनं वासुदेवमभ्यर्चयेत् ॥ १ ॥ \\
% 65.2
अश्विनोः प्राणस्तौ त इति जीवादानं दत्त्वा युञ्जते मन इत्यनुवाकेनावाहनं कृत्वा जानुभ्यां पाणिभ्यां शिरसा च नमस्कारं कुर्यात् ॥ २ ॥ \\
% 65.3
आपो हि ष्ठेति तिसृभिरर्घ्यं निवेदयेत् ॥ ३ ॥ \\
% 65.4
हिरण्यवर्णा इति चतसृभिः पाद्यम् ॥ ४ ॥ \\
% 65.5
शं न आपो धन्वन्या इत्याचमनीयम् ॥ ५ ॥ \\
% 65.6
इदमापः प्रवहतेति स्नानीयम् ॥ ६ ॥ \\
% 65.7
रथेष्वक्षेषु वृषभराजा इत्यनुलेपनालंकारौ ॥ ७ ॥ \\
% 65.8
युवा सुवासा इति वासः ॥ ८ ॥ \\
% 65.9
पुष्पावतीरिति पुष्पम् ॥ ९ ॥ \\
% 65.10
धूरसि धूर्वेति धूपम् ॥ १० ॥ \\
% 65.11
तेजोऽसि शुक्रमिति दीपम् ॥ ११ ॥ \\
% 65.12
दधिक्राव्ण इति मधुपर्कम् ॥ १२ ॥ \\
% 65.13
हिरण्यगर्भ इत्यष्टाभिर्नैवेद्यम् ॥ १३ ॥ \\
% 65.14
चामरं व्यजनं मात्रां छत्रं यानासने तथा । \\
सावित्रेणैव तत्सर्वं देवाय विनिवेदयेत् ॥ १४ ॥ \\
% 65.15
एवमभ्यर्च्य तु जपेत्सूक्तं वै पौरुषं ततः । \\
तेनैव जुहुयादाज्यं य इच्छेच्छाश्वतं पदम् ॥ १५ ॥ \\
% 66.1
न नक्तं गृहीतेनोदकेन देवपितृकर्म कुर्यात् ॥ १ ॥ \\
% 66.2
चन्दनमृगमददारुकर्पूरकुङ्कुमजातीफलवर्जमनुलेपनं न दद्यात् ॥ २ ॥ \\
% 66.3
न वासो नीलीरक्तम् ॥ ३ ॥ \\
% 66.4
न मणिसुवर्णयोः प्रतिरूपमलंकरणम् ॥ ४ ॥ \\
% 66.5
नोग्रघन्धि ॥ ५ ॥ \\
% 66.6
नागन्धि ॥ ६ ॥ \\
% 66.7
न कण्टकिजम् ॥ ७ ॥ \\
% 66.8
कण्टकिजमपि शुक्लं सुगन्धिकं तु दद्यात् ॥ ८ ॥ \\
% 66.9
रक्तमपि कुङ्कुमं जलजं च दद्यात् ॥ ९ ॥ \\
% 66.10
न धूपार्थे जीवजातम् ॥ १० ॥ \\
% 66.11
न घृततैलं विना किंचन दीपार्थे ॥ ११ ॥ \\
% 66.12
नाभक्ष्यं नैवेद्यार्थे ॥ १२ ॥ \\
% 66.13
न भक्ष्ये अप्यजामहिषीक्षीरे ॥ १३ ॥ \\
% 66.14
पञ्चनखमत्स्यवराहमांसानि च ॥ १४ ॥ \\
% 66.15
प्रयतश्च शुचिर्भूत्वा सर्वमेव निवेदयेत् । \\
तन्मनाः सुमना भूत्वा त्वराक्रोधविवर्जितः ॥ १५ ॥ \\
% 67.1
अथाग्निं परिसमूह्य पर्युक्ष्य परिस्तीर्य परिषिच्य सर्वतः पाकादग्रमुद्धृत्य जुहुयात् ॥ १ ॥ \\
% 67.2
वासुदेवाय संकर्षणाय प्रद्युम्नायानिरुद्धाय पुरुषाय सत्यायाच्युताय वासुदेवाय ॥ २ ॥ \\
% 67.3
अथाग्नये सोमाय मित्राय वरुणाय इन्द्राय इन्द्राग्निभ्यां विश्वेभ्यो देवेभ्यः प्रजापतये अनुमत्यै धन्वन्तरये वास्तोष्पतये अग्नये स्विष्टकृते च ॥ ३ ॥ \\
% 67.4
ततोऽन्नशेषेण बलिमुपहरेत् ॥ ४ ॥ \\
% 67.5
तक्षोपतक्षाभ्याम् ॥ ५ ॥ \\
% 67.6
अभितः पूर्वेणाग्निम् ॥ ६ ॥ \\
% 67.7
अम्बा नामासीति दुला नामासीति नितन्ती नामासीति चुपुणीका नामासीति सर्वासाम् ॥ ७ ॥ \\
% 67.8
नन्दिनि सुभगे सुमङ्गलि भद्रंकरीति स्रक्तिष्वभिप्रदक्षिणम् ॥ \\
% 67.9
स्थूणायां ध्रुवायां श्रियै हिरण्यकेश्यै वनस्पतिभ्यश्च ॥ ९ ॥ \\
% 67.10
धर्माधर्मयोर्द्वारे मृत्यवे च ॥ १० ॥ \\
% 67.11
उदधाने वरुणाय ॥ ११ ॥ \\
% 67.12
विष्णव इत्युलूखले ॥ १२ ॥ \\
% 67.13
मरुद्भ्य इति दृषदि ॥ १३ ॥ \\
% 67.14
उपरि शरणे वैश्रवणाय राज्ञे भूतेभ्यश्च ॥ १४ ॥ \\
% 67.15
इन्द्रायेन्द्रपुरुषेभ्य इति पूर्वार्धे ॥ १५ ॥ \\
% 67.16
यमाय यमपुरुषेभ्य इति दक्षिणार्धे ॥ १६ ॥ \\
% 67.17
वरुणाय वरुणपुरुषेभ्य इति पश्चार्धे ॥ १७ ॥ \\
% 67.18
सोमाय सोमपुरुषेभ्य इत्युत्तरार्धे ॥ १८ ॥ \\
% 67.19
ब्रह्मणे ब्रह्मपुरुषेभ्य इति मध्ये ॥ १९ ॥ \\
% 67.20
ऊर्ध्वमाकाशाय ॥ २० ॥ \\
% 67.21
दिवाचरेभ्यो भूतेभ्य इति स्थण्डिले ॥ २१ ॥ \\
% 67.22
नक्तंचरेभ्य इति नक्तम् ॥ २२ ॥ \\
% 67.23
ततो दक्षिणाग्रेषु दर्भेषु पित्रे पितामहाय प्रपितामहाय मात्रे पितामह्यै प्रपितामह्यै स्वनामगोत्राभ्यां च पिण्डनिर्वपणं कुर्यात् ॥ २३ ॥ \\
% 67.24
पिण्डानां चानुलेपनपुष्पधूपनैवेद्यादि दद्यात् ॥ २४ ॥ \\
% 67.25
उदककलशमुपनिधाय स्वस्त्ययनं वाचयेत् ॥ २५ ॥ \\
% 67.26
श्वकाकश्वपचानां भुवि निर्वपेत् ॥ २६ ॥ \\
% 67.27
भिक्षां च दद्यात् ॥ २७ ॥ \\
% 67.28
अतिथिपूजने च परं फलमधितिष्ठेत् ॥ २८ ॥ \\
% 67.29
सायमतिथिं प्राप्तं प्रयत्नेनार्चयेत् ॥ २९ ॥ \\
% 67.30
अनाशितमतिथिं गृहे न वासयेत् ॥ ३० ॥ \\
% 67.31
यथा वर्णानां ब्राह्मणः प्रभुर्यथा स्त्रीणां भर्ता तथा गृहस्थस्यातिथिः ॥ ३१ ॥ \\
% 67.32
तत्पूजायां स्वर्गमाप्नोति ॥ ३२ ॥ \\
% 67.33
अतिथिर्यस्य भग्नाशो गृहात्प्रतिनिवर्तते । \\
तस्मात्सुकृतमादाय दुष्कृतं तु प्रयच्छति ॥ ३३ ॥ \\
% 67.34
एकरात्रं हि निवसन्नतिथिर्ब्राह्मणः स्मृतः । \\
अनित्यं हि स्थितो यस्मात्तस्मादतिथिरुच्यते ॥ ३४ ॥ \\
% 67.35
नैकग्रामीणमतिथिं विप्रं सांगतिकं तथा । \\
उपस्थितं गृहे विन्द्याद्भार्या यत्राग्नयोऽपि वा ॥ ३५ ॥ \\
% 67.36
यदि त्वतिथिधर्मेण क्षत्रियो गृहमागतः । \\
भुक्तवत्सु च विप्रेसु कामं तमपि भोजयेत् ॥ ३६ ॥ \\
% 67.37
वैश्यशूद्रावपि प्राप्तौ कुटुम्बेऽतिथिधर्मिणौ । \\
भोजयेत्सह भृत्यैस्तावानृशंस्यं प्रयोजयन् ॥ ३७ ॥ \\
% 67.38
इतरानपि सख्यादीन्संप्रीत्या गृहमागतान् । \\
प्रकृतान्नं यथाशक्ति भोजयेत्सह भार्यया ॥ ३८ ॥ \\
% 67.39
स्ववासिनीं कुमारीं च रोगिणीं गुर्विणीं तथा । \\
अतिथिभ्योऽग्र एवैतान्भोजयेदविचारयन् ॥ ३९ ॥ \\
% 67.40
अदत्त्वा यस्तु एतेभ्यः पूर्वं भुङ्क्तेऽविचक्षणः । \\
स भुञ्जानो न जानाति श्वगृध्रैर्जग्धिमात्मनः ॥ ४० ॥ \\
% 67.41
भुक्तवत्सु च विप्रेषु स्वेषु भृत्येषु चैव हि । \\
भुञ्जीयातां ततः पश्चादवशिष्टं तु दंपती ॥ ४१ ॥ \\
% 67.42
देवान्पितॄन्मनुष्यांश्च भृत्यान्गृह्याश्च देवताः । \\
पूजयित्वा ततः पश्चाद्गृहस्थः शेषभुग्भवेत् ॥ ४२ ॥ \\
% 67.43
अघं स केवलं भुङ्क्ते यः पचत्यात्मकारणात् । \\
यज्ञशिष्टाशनं ह्येतत्सतामन्नं विधीयते ॥ ४३ ॥ \\
% 67.44
स्वाध्यायेनाग्निहोत्रेण यज्ञेन तपसा तथा । \\
न चाप्नोति गृही लोकान्यथा त्वतिथिपूजनात् ॥ ४४ ॥ \\
% 67.45
सायं प्रातस्त्वतिथये प्रदद्यादासनोदके । \\
अन्नं चैव यथाशक्त्या सत्कृत्य विधिपूर्वकम् ॥ ४५ ॥ \\
% 67.46
प्रतिश्रयं तथा शय्यां पादाभ्यङ्गं सदीपकम् । \\
प्रत्येकदानेनाप्नोति गोप्रदानसमं फलम् ॥ ४६ ॥ \\
% 68.1
चन्द्रार्कोपरागे नाश्नीयात् ॥ १ ॥ \\
% 68.2
स्नात्वा मुक्तयोरश्नीयात् ॥ २ ॥ \\
% 68.3
अमुक्तयोरस्तंगतयोः स्नात्वा दृष्ट्वा चापरेऽह्नि ॥ ३ ॥ \\
% 68.4
न गोब्राह्मणोपरागेऽश्नीयात् ॥ ४ ॥ \\
% 68.5
न राज्ञो व्यसने ॥ ५ ॥ \\
% 68.6
प्रवसिताग्निहोत्री यदाग्निहोत्रं कृतं मन्येत तदाश्नीयात् ॥ ६ ॥ \\
% 68.7
यदा कृतं मन्येत वैश्वदेवमपि ॥ ७ ॥ \\
% 68.8
पर्वणि च यदा कृतं मन्येत पर्व ॥ ८ ॥ \\
% 68.9
नाश्नीयाच्चाजीर्णे ॥ ९ ॥ \\
% 68.10
नार्धरात्रे ॥ १० ॥ \\
% 68.11
न मद्याह्ने ॥ ११ ॥ \\
% 68.12
न संध्ययोः ॥ १२ ॥ \\
% 68.13
नार्द्रवासाः ॥ १३ ॥ \\
% 68.14
नैकवासाः ॥ १४ ॥ \\
% 68.15
न नग्नः ॥ १५ ॥ \\
% 68.16
नोदके ॥ १६ ॥ \\
% 68.17
नोत्कुटकः ॥ १७ ॥ \\
% 68.18
न भिन्नासनगतः ॥ १८ ॥ \\
% 68.19
न च शयनगतः ॥ १९ ॥ \\
% 68.20
न भिन्नभाजने ॥ २० ॥ \\
% 68.21
नोत्सङ्गे ॥ २१ ॥ \\
% 68.22
न भुवि ॥ २२ ॥ \\
% 68.23
न पाणौ ॥ २३ ॥ \\
% 68.24
लवणं च यत्र दद्यात्तन्नाश्नीयात् ॥ २४ ॥ \\
% 68.25
न बालकान्निर्भर्त्सयेत् ॥२५ ॥ \\
% 68.26
नैको मृष्टम् ॥ २६ ॥ \\
% 68.27
नोद्धृतस्नेहम् ॥ २७ ॥ \\
% 68.28
न दिवा धानाः ॥ २८ ॥ \\
% 68.29
न रात्रौ तिलसंबन्धम् ॥ २९ ॥ \\
% 68.30
न दधिसक्तून् ॥ ३० ॥ \\
% 68.31
न कोविदारवटपिप्पलशाणशाकम् ॥ ३१ ॥ \\
% 68.32
नादत्त्वा ॥ ३२ ॥ \\
% 68.33
नाहुत्वा ॥ ३३ ॥ \\
% 68.34
नानार्द्रपादः ॥ ३४ ॥ \\
% 68.35
नानार्द्रकरमुखश्च ॥ ३५ ॥ \\
% 68.36
नोच्छिष्टश्च घृतमादद्यात् ॥ ३६ ॥ \\
% 68.37
न चन्द्रार्कतारका निरीक्षेत ॥ ३७ ॥ \\
% 68.38
न मूर्धानं स्पृशेत् ॥ ३८ ॥ \\
% 68.39
न ब्रह्म कीर्तयेत् ॥ ३९ ॥ \\
% 68.40
प्राङ्मुखोऽश्नीयात् ॥ ४० ॥ \\
% 68.41
दक्षिणामुखो वा ॥ ४१ ॥ \\
% 68.42
अभिपूज्यान्नम् ॥ ४२ ॥ \\
% 68.43
सुमनाः स्रग्व्यनुलिप्तश्च ॥ ४३ ॥ \\
% 68.44
न निःशेषकृत्स्यात् ॥ ४४ ॥ \\
% 68.45
अन्यत्र दधिमधुसर्पिःपयःसक्तुपलमोदकेभ्यः ॥ ४५ ॥ \\
% 68.46
नाश्नीयाद्भार्यया सार्धं नाकाशे न तथोत्थितः । \\
बहूनां प्रेक्षमाणानां नैकस्मिन्बहवस्तथा ॥ ४६ ॥ \\
% 68.47
शून्यालये वह्निगृहे देवागारे कथंचन । \\
पिबेन्नाञ्जलिना तोयं नातिसौहित्यमाचरेत् ॥ ४७ ॥ \\
% 68.48
न तृतीयमथाश्नीन्न चापथ्यं कथंचन । \\
नातिप्रगे नातिसायं न सायं प्रातराशितः ॥ ४८ ॥ \\
% 68.49
न भावदुष्टमश्नीयान्न भाण्डे भावदूषिते । \\
शयानः प्रौढपादश्च कृत्वा चैवावसक्थिकाम् ॥ ४९ ॥ \\
% 69.1
नाष्टमीचतुर्दशीपञ्चदशीषु स्त्रियमुपेयात् ॥ १ ॥ \\
% 69.2
न श्राद्धं भुक्त्वा ॥ २ ॥ \\
% 69.3
न दत्त्वा ॥ ३ ॥ \\
% 69.4
नोपनिमन्त्रितः श्राद्धे ॥ ४ ॥ \\
% 69.5
न व्रती ॥ ५ ॥ \\
% 69.6
न दीक्षितः ॥ ६ ॥ \\
% 69.7
न देवायतनश्मशानशून्यालयेषु ॥ ७ ॥ \\
% 69.8
न वृक्षमूलेषु ॥ ८ ॥ \\
% 69.9
न दिवा ॥ ९ ॥ \\
% 69.10
न संध्ययोः ॥ १० ॥ \\
% 69.11
न मलिनाम् ॥ ११ ॥ \\
% 69.12
न मलिनः ॥ १२ ॥ \\
% 69.13
नाभ्यक्ताम् ॥ १३ ॥ \\
% 69.14
नाभ्यक्तः ॥ १४ ॥ \\
% 69.15
न रोगार्ताम् ॥ १५ ॥ \\
% 69.16
न रोगार्तः ॥ १६ ॥ \\
% 69.17
न हीनाङ्गीं नाधिकाङ्गीं तथैव च वयोऽधिकाम् । \\
नोपेयाद्गुर्विणीं नारीं दीर्घमायुर्जिजीविषुः ॥ १७ ॥ \\
% 70.1
नार्द्रपादः सुप्यात् ॥ १ ॥ \\
% 70.2
नोत्तरापरशिराः ॥ २ ॥ \\
% 70.3
न नग्नः ॥ ३ ॥ \\
% 70.4
नार्द्रवंशे ॥ ४ ॥ \\
% 70.5
नाकाशे ॥ ५ ॥ \\
% 70.6
न पालाशे शयने ॥ ६ ॥ \\
% 70.7
न पञ्चदारुकृते ॥ ७ ॥ \\
% 70.8
न गजभग्नकृते ॥ ८ ॥ \\
% 70.9
न विद्युद्दग्धकृते ॥ ९ ॥ \\
% 70.10
न भिन्ने ॥ १० ॥ \\
% 70.11
नाग्निप्लुष्टे ॥ ११ ॥ \\
% 70.12
न घटासिक्तद्रुमजे ॥ १२ ॥ \\
% 70.13
न श्मशानशून्यालयदेवतायतनेषु ॥ १३ ॥ \\
% 70.14
न चपलमध्ये ॥ १४ ॥ \\
% 70.15
न नारीमध्ये ॥ १५ ॥ \\
% 70.16
न धान्यगोगुरुहुताशनसुराणामुपरि ॥ १६ ॥ \\
% 70.17
नोच्छिष्टो न दिवा सुप्यात्संध्ययोर्न च भस्मनि । \\
देशे न चाशुचौ नार्द्रे न च पर्वतमस्तके ॥ १७ ॥ \\
% 71.1
अथ न कंचनावमन्येत ॥ १ ॥ \\
% 71.2
न च हीनाधिकाङ्गान्मूर्खान्धनहीनानवहसेत् ॥ २ ॥ \\
% 71.3
न हीनान्सेवेत ॥ ३ ॥ \\
% 71.4
स्वाध्यायविरोधि कर्म नाचरेत् ॥ ४ ॥ \\
% 71.5
वयोऽनुरूपं वेषं कुर्यात् ॥ ५ ॥ \\
% 71.6
श्रुतस्याभिजनस्य धनस्य देशस्य च ॥ ६ ॥ \\
% 71.7
नोद्धतः ॥ ७ ॥ \\
% 71.8
नित्यं शास्त्राद्यवेक्षी स्यात् ॥ ८ ॥ \\
% 71.9
सति विभवे न जीर्णमलवद्वासाः स्यात् ॥ ९ ॥ \\
% 71.10
न नास्तीत्यभिभाषेत ॥ १० ॥ \\
% 71.11
न निर्गन्धोग्रगन्धि रक्तं च माल्यं बिभृयात् ॥ ११ ॥ \\
% 71.12
बिभृयाज्जलजं रक्तमपि ॥ १२ ॥ \\
% 71.13
यष्टिं च वैणवीम् ॥ १३ ॥ \\
% 71.14
कमण्डलुं च सोदकम् ॥ १४ ॥ \\
% 71.15
कार्पासमुपवीतम् ॥ १५ ॥ \\
% 71.16
रौक्मे च कुण्डले ॥ १६ ॥ \\
% 71.17
नादित्यमुद्यन्तमीक्षेत ॥ १७ ॥ \\
% 71.18
नास्तं यान्तम् ॥ १८ ॥ \\
% 71.19
न वाससा तिरोहितम् ॥ १९ ॥ \\
% 71.20
न चादर्शजलमध्यगतम् ॥ २० ॥ \\
% 71.21
न मध्याह्ने ॥ २१ ॥ \\
% 71.22
न क्रुद्धस्य गुरोर्मुखम् ॥ २२ ॥ \\
% 71.23
न तैलोदकयोः स्वां छायाम् ॥ २३ ॥ \\
% 71.24
न मलवत्यादर्शे ॥ २४ ॥ \\
% 71.25
न पत्नीं भोजनसमये ॥ २५ ॥ \\
% 71.26
न स्त्रियं नग्नाम् ॥ २६ ॥ \\
% 71.27
न कंचन मेहमानम् ॥ २७ ॥ \\
% 71.28
न चालानभ्रष्टकुञ्जरम् ॥ २८ ॥ \\
% 71.29
न च विषमस्थो वृषादियुद्धम् ॥ २९ ॥ \\
% 71.30
नोन्मत्तम् ॥ ३० ॥ \\
% 71.31
न मत्तम् ॥ ३१ ॥ \\
% 71.32
नामेध्यमग्नौ प्रक्षिपेत् ॥ ३२ ॥ \\
% 71.33
नासृक् ॥ ३३ ॥ \\
% 71.34
न विषम् ॥ ३४ ॥ \\
% 71.35
अम्भस्यपि ॥ ३५ ॥ \\
% 71.36
नाग्निं लङ्घयेत् ॥ ३६ ॥ \\
% 71.37
न पादौ प्रतापयेत् ॥ ३७ ॥ \\
% 71.38
न कुशेषु परिमृज्यात् ॥ ३८ ॥ \\
% 71.39
न कांस्यभाजने धावयेत् ॥ ३९ ॥ \\
% 71.40
न पादं पादेन ॥ ४० ॥ \\
% 71.41
न भुवमालिखेत् ॥ ४१ ॥ \\
% 71.42
न लोष्टमर्दी स्यात् ॥ ४२ ॥ \\
% 71.43
न तृणच्छेदी स्यात् ॥ ४३ ॥ \\
% 71.44
न दन्तैर्नखलोमानि छिन्द्यात् ॥ ४४ ॥ \\
% 71.45
द्यूतं वर्जयेत् ॥ ४५ ॥ \\
% 71.46
बालातपसेवां व ॥ ४६ ॥ \\
% 71.47
वस्त्रोपानहमाल्योपवीतान्यन्यधृतानि न धारयेत् ॥ ४७ ॥ \\
% 71.48
न शूद्राय मतिं दद्यात् ॥ ४८ ॥ \\
% 71.49
नोच्छिष्टहविषी ॥ ४९ ॥ \\
% 71.50
न तिलान् ॥ ५० ॥ \\
% 71.51
न चास्योपदिशेद्धर्मम् ॥ ५१ ॥ \\
% 71.52
न व्रतम् ॥ ५२ ॥ \\
% 71.53
न संहताभ्यां पाणिभ्यां शिर उदरं च कण्डूयेत् ॥ ५३ ॥ \\
% 71.54
न दधिसुमनसी प्रत्याचक्षीत ॥ ५४ ॥ \\
% 71.55
नात्मनः स्रजमपकर्षेत् ॥ ५५ ॥ \\
% 71.56
सुप्तं न प्रबोधयेत् ॥ ५६ ॥ \\
% 71.57
न रक्तं विरागयेत् ॥ ५७ ॥ \\
% 71.58
नोदक्यामभिभाषेत ॥ ५८ ॥ \\
% 71.59
न म्लेच्छान्त्यजान् ॥ ५९ ॥ \\
% 71.60
अग्निदेवब्राह्मणसंनिधौ दक्षिणं पाणिमुद्धरेत् ॥ ६० ॥ \\
% 71.61
न परक्षेत्रे चरन्तीं गामाचक्षीत ॥ ६१ ॥ \\
% 71.62
न पिबन्तं वत्सकम् ॥ ६२ ॥ \\
% 71.63
नोद्धतान्प्रहर्षयेत् ॥ ६३ ॥ \\
% 71.64
न शूद्रराज्ये निवसेत् ॥ ६४ ॥ \\
% 71.65
नाधार्मिकजनाकीर्णे ॥ ६५ ॥ \\
% 71.66
न संवसेद्वैद्यहीने ॥ ६६ ॥ \\
% 71.67
नोपसृष्टे ॥ ६७ ॥ \\
% 71.68
न चिरं पर्वते ॥ ६८ ॥ \\
% 71.69
न वृथाचेष्टां कुर्यात् ॥ ६९ ॥ \\
% 71.70
न नृत्यगीते ॥ ७० ॥ \\
% 71.71
नास्फोटनम् ॥ ७१ ॥ \\
% 71.72
नाश्लीलं कीर्तयेत् ॥ ७२ ॥ \\
% 71.73
नानृतम् ॥ ७३ ॥ \\
% 71.74
नाप्रियम् ॥ ७४ ॥ \\
% 71.75
न कंचिन्मर्मणि स्पृशेत् ॥ ७५ ॥ \\
% 71.76
नात्मानमवजानीयाद्दीर्घमायुर्जिजीविषुः ॥ ७६ ॥ \\
% 71.77
चिरं संध्योपासनं कुर्यात् ॥ ७७ ॥ \\
% 71.78
न सर्पशस्त्रैः क्रीडेत् ॥ ७८ ॥ \\
% 71.79
अनिमित्ततः खानि न स्पृशेत् ॥ ७९ ॥ \\
% 71.80
परस्य दण्डं नोद्यच्छेत् ॥ ८० ॥ \\
% 71.81
शास्यं शासनार्थं ताडयेत् ॥ ८१ ॥ \\
% 71.82
तं च वेणुदलेन रज्ज्वा वा पृष्ठे ॥ ८२ ॥ \\
% 71.83
देवब्राह्मणशास्त्रमहात्मनां परिवादं परिहरेत् ॥ ८३ ॥ \\
% 71.84
धर्मविरुद्धौ चार्थकामौ ॥ ८४ ॥ \\
% 71.85
लोकविद्विष्टं च धर्ममपि ॥ ८५ ॥ \\
% 71.86
पर्वसु शान्तिहोमं कुर्यात् ॥ ८६ ॥ \\
% 71.87
न तृणमपि छिन्द्यात् ॥ ८७ ॥ \\
% 71.88
अलंकृतश्च तिष्ठेत् ॥ ८८ ॥ \\
% 71.89
एवमाचारसेवी स्यात् ॥ ८९ ॥ \\
% 71.90
श्रुतिस्मृत्युदितं सम्यग्साधुभिश्च निषेवितम् । \\
तमाचारं निषेवेत धर्मकामो जितेन्द्रियः ॥ ९० ॥ \\
% 71.91
आचाराल्लभते चायुराचारादीप्सितां गतिम् । \\
आचाराद्धनमक्षय्यमाचाराद्धन्त्यलक्षणम् ॥ ९१ ॥ \\
% 71.92
सर्वलक्षणहीनोऽपि यः सदाचारवान्नरः । \\
श्रद्धधानोऽनसूयश्च शतं वर्षाणि जीवति ॥ ९२ ॥ \\
% 72.1
दमयमेन तिष्ठेत् ॥ १ ॥ \\
% 72.2
दमश्चेन्द्रियाणां प्रकीर्तितः ॥ २ ॥ \\
% 72.3
दान्तस्यायं लोकः परश्च ॥ ३ ॥ \\
% 72.4
नादान्तस्य क्रिया काचित्समृध्यति ॥ ४ ॥ \\
% 72.5
दमः पवित्रं परमं मङ्गल्यं परमं दमः । \\
दमेन सर्वमाप्नोति यत्किंचिन्मनसेच्छति ॥ ५ ॥ \\
% 72.6
दशार्धयुक्तेन रथेन यातो मनोवशेनार्यपथानुवर्तिना । \\
तं चेद्रथं नापहरन्ति वाजिनस्तथागतं नावजयन्ति शत्रवः ॥ ६ ॥ \\
% 72.7
आपूर्यमाणमचलप्रतिष्ठं समुद्रमापः प्रविशन्ति यद्वत् । \\
तद्वत्कामा यं प्रविशन्ति सर्वे स शान्तिमाप्नोति न कामकामी ॥ ७ ॥ \\
% 73.1
अथ श्राद्धेप्सुः पूर्वेद्युर्ब्राह्मणानामन्त्रयेत् ॥ १ ॥ \\
% 73.2
द्वितीयेऽह्नि शुक्लपक्षस्य पूर्वाह्णे कृष्णपक्षस्यापराह्णे विप्रान्सुस्नातान्स्वाचान्तान्यथाभूयो विद्याक्रमेण कुशोत्तरेष्वासनेषूपवेशयेत् ॥ २ ॥ \\
% 73.3
द्वौ दैवे प्राङ्मुखौ त्रींश्च पित्र्य उदङ्मुखान् ॥ ३ ॥ \\
% 73.4
एकैकमुभयत्र वेति ॥ ४ ॥ \\
% 73.5
आमश्राद्धेषु काम्येषु च प्रथमपञ्चकेनाग्निं हुत्वा ॥ ५ ॥ \\
% 73.6
पशुश्राद्धेषु मध्यमपञ्चकेन ॥ ६ ॥ \\
% 73.7
अमावास्यासूत्तमपञ्चकेन ॥ ७ ॥ \\
% 73.8
आग्रहायण्या ऊर्ध्वं कृष्णाष्टकासु च क्रमेणैव प्रथममध्यमोत्तमपञ्चकैः ॥ ८ ॥ \\
% 73.9
अन्वष्टकासु च ॥ ९ ॥ \\
% 73.10
ततो ब्राह्मणानुज्ञातः पितॄनावाहयेत् ॥ १० ॥ \\
% 73.11
अपयन्त्वसुरा इति द्वाभ्यां तिलैर्यातुधानानां विसर्जनं कृत्वा ॥ ११ ॥ \\
% 73.12
एत पितरः सर्वांस्तानग्र आ मे यन्त्वेतद्वः पितर इत्यावाहनं कृत्वा कुशतिलमिश्रेण गन्धोदकेन यास्तिष्ठन्त्यमृता वागिति यन्मे मातेति च पाद्यं निर्वर्त्य निवेद्यार्घ्यं कृत्वा निवेद्य च कुशतिलवस्त्रपुष्पालंकारधूपदीपैर्यथाशक्त्या विप्रान्समभ्यर्च्य घृतप्लुतमन्नमादायादित्या रुद्रा वसव इति वीक्ष्याग्नौ करवाणीत्युक्त्वा तत्र विप्रैः कुर्वित्युक्ते आहुतित्रयं दद्यात् ॥ १२ ॥ \\
% 73.13
ये मामकाः पितर एतद्वः पितरोऽयं यज्ञ इति च हविरनुमन्त्रणं कृत्वा यथोपपन्नेषु पात्रेषु विशेषाद्रजतमयेष्वन्नं नमो विश्वेभ्यो देवेभ्य इत्यन्नमादौ प्राङ्मुखयोर्निवेदयेत् ॥ १३ ॥ \\
% 73.14
पित्रे पितामहाय प्रपितामहाय च नामगोत्राभ्यामुदङ्मुखेषु ॥ १४ ॥ \\
% 73.15
तददत्सु ब्राह्मणेषु यन्मे प्रकामादहोरात्रैर्यद्वः क्रव्यादिति जपेत् ॥ १५ ॥ \\
% 73.16
इतिहासपुराणधर्मशास्त्राणि चेति ॥ १६ ॥ \\
% 73.17
उच्छिष्टसंनिधौ दक्षिनाग्रेषु दर्भेषु पृथिवी दर्विरक्षतेत्येकं पिण्डं पित्रे निदध्यात् ॥ १७ ॥ \\
% 73.18
अन्तरीक्षं दर्विरक्षतेति द्वितीयं पितामहाय ॥ १८ ॥ \\
% 73.19
द्यौर्दर्विरक्षतेति तृतीयं प्रपितामहाय ॥ १९ ॥ \\
% 73.20
येऽत्र पितरः प्रेता इति वासो देयम् ॥ २० ॥ \\
% 73.21
वीरान्नः पितरो धत्त इत्यन्नम् ॥ २१ ॥ \\
% 73.22
अत्र पितरो मादयध्वं यथाभागमावृषयध्वमिति दर्भमूले करावघर्षणम् ॥ २२ ॥ \\
% 73.23
ऊर्जं वहन्तीरित्यनेन सोदकेन प्रदक्षिणं पिण्डानां विकिरणं कृत्वा अर्घपुष्पधूपालेपनान्नादिभक्ष्यभोज्यानि निवेदयेत् ॥ २३ ॥ \\
% 73.24
उदकपात्रं मधुघृततिलैः संयुक्तं च ॥ २४ ॥ \\
% 73.25
भुक्तवत्सु ब्राह्मणेषु तृप्तिमागतेषु मा मे क्षेष्ठेत्यन्नं सतृणमभ्युक्ष्यान्नविकिरमुच्छिष्टाग्रतः कृत्वा तृप्ता भवन्तः संपन्नमिति पृष्ट्वोदङ्मुखेष्वाचमनमादौ दत्त्वा ततः प्राङ्मुखेषु दत्त्वा ततश्च सुप्रोक्षितमिति श्राद्धदेशं संप्रोक्ष्य दर्भपाणिः सर्वं कुर्यात् ॥ २५ ॥ \\
% 73.26
ततः प्राङ्मुखाग्रतो यन्मे राम इति प्रदक्षिणं कृत्वा प्रत्येत्य च यथाशक्ति दक्षिणाभिः समभ्यर्च्याभिरमन्तु भवन्त इत्युक्त्वा तैरुक्तोऽभिरताः स्म इति देवाश्च पितरश्चेत्यभिजपेत् ॥ २६ ॥ \\
% 73.27
अक्षय्योदकं च नामगोत्राभ्यां दत्त्वा विश्वे देवाः प्रीयन्तामिति प्राङ्मुखेभ्यस्ततः प्राञ्जलिरिदं तन्मनाः सुमना याचेत ॥ २७ ॥ \\
% 73.28
दातारो नोऽभिवर्धन्तां वेदाः संततिरेव च । \\
श्रद्धा च नो मा व्यगमद्बहु देयं च नोऽस्त्विति ॥ २८ ॥ \\
% 73.29
तथास्त्विति ब्रूयुः ॥ २९ ॥ \\
% 73.30
अन्नं च नो बहु भवेदतिथींश्च लभेमहि । \\
याचितारश्च नः सन्तु मा च याचिष्म कंचन ॥ ३० ॥ \\
% 73.31
इत्येताभ्यामाशिषः प्रतिगृह्य ॥ ३१ ॥ \\
% 73.32
वाजे वाज इति ततो ब्राह्मणांश्च विसर्जयेत् । \\
पूजयित्वा यथान्यायमनुव्रज्याभिवाद्य च ॥ ३२ ॥ \\
% 74.1
अष्टकासु दैवपूर्वं शाकमांसापूपैः श्राद्धं कृत्वा त्वन्वष्टकास्वष्टकावद्वह्नौ दैवपूर्वमेवं हुत्वा मात्रे पितामह्यै प्रपितामह्यै च पूर्ववद्ब्राह्मणान्भोजयित्वा दक्षिणाभिश्चाभ्यर्च्यानुव्रज्य विसर्जयेत् ॥ १ ॥ \\
% 74.2
ततः कर्षूः कुर्यात् ॥ २ ॥ \\
% 74.3
तन्मूले प्रागुदगग्न्युपसमाधानं कृत्वा पिण्डनिर्वपणम् ॥ ३ ॥ \\
% 74.4
कर्षूत्रयमूले पुरुषाणां कर्षूत्रयमूले स्त्रीणाम् ॥ ४ ॥ \\
% 74.5
पुरुषकर्षूत्रयं सान्नेनोदकेन पूरयेत् ॥ ५ ॥ \\
% 74.6
स्त्रीकर्षूत्रयं सान्नेन पयसा ॥ ६ ॥ \\
% 74.7
दध्ना मांसेन पयसा प्रत्येकं कर्षूत्रयम् ॥ ७ ॥ \\
% 74.8
पूरयित्वा जपेदेतद्भवद्भ्यो भवतीभ्योऽस्तु चाक्षयम् ॥ ८ ॥ \\
% 75.1
पितरि जीवति यः श्राद्धं कुर्यात्स येषां पिता कुर्यात्तेषां कुर्यात् ॥ १ ॥ \\
% 75.2
पितरि पितामहे च जीवति येषां पितामहः ॥ २ ॥ \\
% 75.3
पितरि पितामहे प्रपितामहे च जीवति नैव कुर्यात् ॥ ३ ॥ \\
% 75.4
यस्य पिता प्रेतः स्यात्स पित्रे पिण्डं निधाय पितामहात्परं द्वाभ्यां दद्यात् ॥ ४ ॥ \\
% 75.5
यस्य पिता पितामहश्च प्रेतौ स्यातां स ताभ्यां पिण्डौ दत्त्वा पितामहपितामहाय दद्यात् ॥ ५ ॥ \\
% 75.6
यस्य पितामहः प्रेतः स्यात्स तस्मै पिण्डं निधाय प्रपितामहात्परं द्वाभ्यां दद्यात् ॥ ६ ॥ \\
% 75.7
मातामहानामप्येवं श्राद्धं कुर्याद्विचक्षणः । \\
मन्त्रोहेण यथान्यायं शेषाणां मन्त्रवर्जितम् ॥ ७ ॥ \\
% 76.1
अमावास्यास्तिस्रोऽष्टकास्तिस्रोऽन्वष्टका माघी प्रौष्ठपद्यूर्ध्वं कृष्णत्रयोदशी व्रीहियवपाकौ चेति ॥ १ ॥ \\
% 76.2
एतांस्तु श्राद्धकालान्वै नित्यानाह प्रजापतिः । \\
श्राद्धमेतेष्वकुर्वाणो नरकं प्रतिपद्यते ॥ २ ॥ \\
% 77.1
आदित्यसंक्रमणम् ॥ १ ॥ \\
% 77.2
विषुवद्वयम् ॥ २ ॥ \\
% 77.3
विशेषेणायनद्वयम् ॥ ३ ॥ \\
% 77.4
व्यतीपातः ॥ ४ ॥ \\
% 77.5
जन्मर्क्षम् ॥ ५ ॥ \\
% 77.6
अभ्युदयश्च ॥ ६ ॥ \\
% 77.7
एतांस्तु श्राद्धकालान्वै काम्यानाह प्रजापतिः । \\
श्राद्धमेतेषु यद्दत्तं तदानन्त्याय कल्प्यते ॥ ७ ॥ \\
% 77.8
संध्यारात्र्योर्न कर्तव्यं श्राद्धं खलु विचक्षणैः । \\
तयोरपि च कर्तव्यं यदि स्याद्राहुदर्शनम् ॥ ८ ॥ \\
% 77.9
राहुदर्शनदत्तं हि श्राद्धमाचन्द्रतारकम् । \\
गुणवत्सर्वकामीयं पितॄणामुपतिष्ठते ॥ ९ ॥ \\
% 78.1
सततमादित्येऽह्नि श्राद्धं कुर्वन्नारोग्यमाप्नोति ॥ १ ॥ \\
% 78.2
सौभाग्यं चान्द्रे ॥ २ ॥ \\
% 78.3
समरविजयं कौजे ॥ ३ ॥ \\
% 78.4
सर्वान्कामान्बौधे ॥ ४ ॥ \\
% 78.5
विद्यामभीष्टां जैवे ॥ ५ ॥ \\
% 78.6
धनं शौक्रे ॥ ६ ॥ \\
% 78.7
जीवितं शनैश्चरे ॥ ७ ॥ \\
% 78.8
स्वर्गं कृत्तिकासु ॥ ८ ॥ \\
% 78.9
अपत्यं रोहिणीषु ॥ ९ ॥ \\
% 78.10
ब्रह्मवर्चस्यं सौम्ये ॥ १० ॥ \\
% 78.11
कर्मसिद्धिं रौद्रे ॥ ११ ॥ \\
% 78.12
भुवं पुनर्वसौ ॥ १२ ॥ \\
% 78.13
पुष्टिं पुष्ये ॥ १३ ॥ \\
% 78.14
श्रियं सार्पे ॥ १४ ॥ \\
% 78.15
सर्वान्कामान्पैत्र्ये ॥ १५ ॥ \\
% 78.16
सौभाग्यं भाग्ये ॥ १६ ॥ \\
% 78.17
धनमार्यमणे ॥ १७ ॥ \\
% 78.18
ज्ञातिश्रैष्ठ्यं हस्ते ॥ १८ ॥ \\
% 78.19
रूपवतः सुतांस्त्वाष्ट्रे ॥ १९ ॥ \\
% 78.20
वाणिज्यसिद्धिं स्वातौ ॥ २० ॥ \\
% 78.21
कनकं विशाखासु ॥ २१ ॥ \\
% 78.22
मित्राणि मैत्रे ॥ २२ ॥ \\
% 78.23
राज्यं शाक्रे ॥ २३ ॥ \\
% 78.24
कृषिं मूले ॥ २४ ॥ \\
% 78.25
समुद्रयानसिद्धिमाप्ये ॥ २५ ॥ \\
% 78.26
सर्वान्कामान्वैश्वदेवे ॥ २६ ॥ \\
% 78.27
श्रैष्ठ्यमभिजिति ॥ २७ ॥ \\
% 78.28
सर्वान्कामाञ्छ्रवणे ॥ २८ ॥ \\
% 78.29
लवणं वासवे ॥ २९ ॥ \\
% 78.30
आरोग्यं वारुणे ॥ ३० ॥ \\
% 78.31
कुप्यद्रव्यमाजे ॥ ३१ ॥ \\
% 78.32
गृहमाहिर्बुध्न्ये ॥ ३२ ॥ \\
% 78.33
गाः पौष्णे ॥ ३३ ॥ \\
% 78.34
तुरङ्गमाश्विने ॥ ३४ ॥ \\
% 78.35
जीवितं याम्ये ॥ ३५ ॥ \\
% 78.36
गृहं सुरूपाः स्त्रियः प्रतिपदि ॥ ३६ ॥ \\
% 78.37
कन्यां वरदां द्वितीयायाम् ॥ ३७ ॥ \\
% 78.38
सर्वान्कामांस्तृतीयायाम् ॥ ३८ ॥ \\
% 78.39
पशूंश्चतुर्थ्याम् ॥ ३९ ॥ \\
% 78.40
सुरूपान्सुतान्पञ्चम्याम् ॥ ४० ॥ \\
% 78.41
द्यूतविजयं षष्ठ्याम् ॥ ४१ ॥ \\
% 78.42
कृषिं सप्तम्याम् ॥ ४२ ॥ \\
% 78.43
वाणिज्यमष्टम्याम् ॥ ४३ ॥ \\
% 78.44
पशून्नवम्याम् ॥ ४४ ॥ \\
% 78.45
वाजिनो दशम्याम् ॥ ४५ ॥ \\
% 78.46
ब्रह्मवर्चस्विनः पुत्रानेकादश्याम् ॥ ४६ ॥ \\
% 78.47
कनकरजतं द्वादश्याम् ॥ ४७ ॥ \\
% 78.48
सौभाग्यं त्रयोदश्याम् ॥ ४८ ॥ \\
% 78.49
सर्वकामान्पञ्चदश्याम् ॥ ४९ ॥ \\
% 78.50
शस्त्रहतानां श्राद्धकर्मणि चतुर्दशी शस्ता ॥ ५० ॥ \\
% 78.51
अपि पितृगीते गाथे भवतः ॥ ५१ ॥ \\
% 78.52
अपि जायेत सोऽस्माकं कुले कश्चिन्नरोत्तमः । \\
प्रावृट्कालेऽसिते पक्षे त्रयोदश्यां समाहितः ॥ ५२ ॥ \\
% 78.53
मधूत्कटेन यः श्राद्धं पायसेन समाचरेत् । \\
कार्त्तिकं सकलं मासं प्राक्छाये कुञ्जरस्य च ॥ ५३ ॥ \\
% 79.1
अथ न नक्तं गृहीतेनोदकेन श्राद्धं कुर्यात् ॥ १ ॥ \\
% 79.2
कुशाभावे कुशस्थाने काशान्दूर्वां वा दद्यात् ॥ २ ॥ \\
% 79.3
वासोऽर्थे कार्पासोत्थं सूत्रम् ॥ ३ ॥ \\
% 79.4
दशां विवर्जयेद्यद्यप्यहतवस्त्रजा स्यात् ॥ ४ ॥ \\
% 79.5
उग्रगन्धीन्यगन्धीनि कण्टकिजानि रक्तानि च पुष्पाणि ॥ ५ ॥ \\
% 79.6
शुक्लानि सुगन्धीनि कण्टकिजान्यपि जलजानि रक्तान्यपि दद्यात् ॥ ६ ॥ \\
% 79.7
वसां मेदं च दीपार्थे न दद्यात् ॥ ७ ॥ \\
% 79.8
घृतं तैलं वा दद्यात् ॥ ८ ॥ \\
% 79.9
जीवजं सर्वं धूपार्थे न दद्यात् ॥ ९ ॥ \\
% 79.10
मधुघृतसंयुक्तं गुग्गुलुं दद्यात् ॥ १० ॥ \\
% 79.11
चन्दनकुङ्कुमकर्पूरागुरुपद्मकान्यनुलेपनार्थे ॥ ११ ॥ \\
% 79.12
न प्रत्यक्षलवणं दद्यात् ॥ १२ ॥ \\
% 79.13
हस्ते न च घृतव्यञ्जनादि ॥ १३ ॥ \\
% 79.14
तैजसानि पात्राणि दद्यात् ॥ १४ ॥ \\
% 79.15
विशेषतो राजतानि ॥ १५ ॥ \\
% 79.16
खड्गकुतपकृष्णाजिनतिलसिद्धार्थकाक्षतानि च पवित्राणि रक्षोघ्नानि च निदध्यात् ॥ १६ ॥ \\
% 79.17
पिप्पलीमुकुन्दकभूस्तृणशिग्रुसर्षपसुरसासर्जकसुवर्चलकूष्माण्डालाबुवार्ताकपालक्योपोदकीतण्डुलीयककुसुम्भपिण्डालुकमहिषीक्षीराणि वर्जयेत् ॥ १७ ॥ \\
% 79.18
राजमाषमसूरपर्युषितकृतलवणानि च ॥ १८ ॥ \\
% 79.19
कोपं परिहरेत् ॥ १९ ॥ \\
% 79.20
नाश्रु पातयेत् ॥ २० ॥ \\
% 79.21
न त्वरां कुर्यात् ॥ २१ ॥ \\
% 79.22
घृतादिदाने तैजसानि पात्राणि खड्गपात्राणि फल्गुपात्राणि च प्रशस्तानि ॥ २२ ॥ \\
% 79.23
अत्र च श्लोको भवति ॥ २३ ॥ \\
% 79.24
सौवर्णराजताभ्यां च खाड्गेनौदुम्बरेण च । \\
दत्तमक्षय्यतां याति फल्गुपात्रेण चाप्यथ ॥ २४ ॥ \\
% 80.1
तिलैर्व्रीहियवैर्माषैरद्भिर्मूलफलैः शाकैः श्यामाकैः प्रियङ्गुभिर्नीवारैर्मुद्गैर्गोधूमैश्च मासं प्रीयन्ते ॥ १ ॥ \\
% 80.2
द्वौ मासौ मत्स्यमांसेन ॥ २ ॥ \\
% 80.3
त्रीन्हारिणेन ॥ ३ ॥ \\
% 80.4
चतुरश्चौरभ्रेण ॥ ४ ॥ \\
% 80.5
पञ्च शाकुनेन ॥ ५ ॥ \\
% 80.6
षट्छागेन ॥ ६ ॥ \\
% 80.7
सप्त रौरवेण ॥ ७ ॥ \\
% 80.8
अष्टौ पार्षतेन ॥ ८ ॥ \\
% 80.9
नव गावयेन ॥ ९ ॥ \\
% 80.10
दश माहिषेण ॥ १० ॥ \\
% 80.11
एकादश तूपरेणाजेन ॥ ११ ॥ \\
% 80.12
संवत्सरं गव्येन पयसा तद्विकारैर्वा ॥ १२ ॥ \\
% 80.13
अत्र पितृगीता गाथा भवति ॥ १३ ॥ \\
% 80.14
कालशाकं महाशल्कं मांसं वार्ध्रीणसस्य च । \\
विषाणवर्ज्या ये खड्गास्तांस्तु भक्षामहे सदा ॥ १४ ॥ \\
% 81.1
नान्नमासनमारोपयेत् ॥ १ ॥ \\
% 81.2
न पदा स्पृशेत् ॥ २ ॥ \\
% 81.3
नावक्षुतं कुर्यात् ॥ ३ ॥ \\
% 81.4
तिलैः सर्षपैर्वा यातुधानान्विसर्जयेत् ॥ ४ ॥ \\
% 81.5
संवृते च श्राद्धं कुर्यात् ॥ ५ ॥ \\
% 81.6
न रजस्वलां पश्येत् ॥ ६ ॥ \\
% 81.7
न श्वानम् ॥ ७ ॥ \\
% 81.8
न विड्वराहम् ॥ ८ ॥ \\
% 81.9
न ग्रामकुक्कुटम् ॥ ९ ॥ \\
% 81.10
प्रयत्नाच्छ्राद्धमजस्य दर्शयेत् ॥ १० ॥ \\
% 81.11
अश्नीयुर्ब्राह्मणाश्च वाग्यताः ॥ ११ ॥ \\
% 81.12
न वेष्टितशिरसः ॥ १२ ॥ \\
% 81.13
न सोपानत्काः ॥ १३ ॥ \\
% 81.14
न पीठोपहितपादाः ॥ १४ ॥ \\
% 81.15
न हीनाङ्गाधिकाङ्गाः श्राद्धं पश्येयुः ॥ १५ ॥ \\
% 81.16
न शूद्राः ॥ १६ ॥ \\
% 81.17
न पतिताः ॥ १७ ॥ \\
% 81.18
तत्कालं ब्राह्मणं ब्राह्मणानुमतेन वा भिक्षुकं भोजयेत् ॥ १८ ॥ \\
% 81.19
हविर्गुणान्न ब्राह्मणा ब्रूयुर्दात्रा पृष्टाः ॥ १९ ॥ \\
% 81.20
यावदुष्णं भवत्यन्नं यावद्भुञ्जन्ति वाग्यताः । \\
तावदश्नन्ति पितरो यावन्नोक्ता हविर्गुणाः ॥ २० ॥ \\
% 81.21
सार्ववर्णिकमन्नाद्यं संनीयाप्लाव्य वारिणा । \\
समुत्सृजेद्भुक्तवतामग्रतो विकिरन्भुवि ॥ २१ ॥ \\
% 81.22
असंस्कृतप्रमीतानां त्यागिनां कुलयोषिताम् । \\
उच्छिष्टं भागधेयं स्याद्दर्भेषु विकिरश्च यः ॥ २२ ॥ \\
% 81.23
उच्छेषणं भूमिगतमजिह्मस्याशठस्य च । \\
दासवर्गस्य तत्पित्र्ये भागधेयं प्रचक्षते ॥ २३ ॥ \\
% 82.1
दैवे कर्मणि ब्राह्मणं न परीक्षेत ॥ १ ॥ \\
% 82.2
प्रयत्नात्पित्र्ये परीक्षेत ॥ २ ॥ \\
% 82.3
हीनाधिकाङ्गान्विवर्जयेत् ॥ ३ ॥ \\
% 82.4
विकर्मस्थांश्च ॥ ४ ॥ \\
% 82.5
बैडालव्रतिकान् ॥ ५ ॥ \\
% 82.6
वृथालिङ्गिनः ॥ ६ ॥ \\
% 82.7
नक्षत्रजीविनः ॥ ७ ॥ \\
% 82.8
देवलकांश्च ॥ ८ ॥ \\
% 82.9
चिकित्सकान् ॥ ९ ॥ \\
% 82.10
अनूढापुत्रान् ॥ १० ॥ \\
% 82.11
तत्पुत्रान् ॥ ११ ॥ \\
% 82.12
बहुयाजिनः ॥ १२ ॥ \\
% 82.13
ग्रामयाजिनः ॥ १३ ॥ \\
% 82.14
शूद्रयाजिनः ॥ १४ ॥ \\
% 82.15
अयाज्ययाजिनः ॥ १५ ॥ \\
% 82.16
व्रात्यान् ॥ १६ ॥ \\
% 82.17
तद्याजिनः ॥ १७ ॥ \\
% 82.18
पर्वकारान् ॥ १८ ॥ \\
% 82.19
सूचकान् ॥ १९ ॥ \\
% 82.20
भृतकाध्यापकान् ॥ २० ॥ \\
% 82.21
भृतकाध्यापितान् ॥ २१ ॥ \\
% 82.22
शूद्रान्नपुष्टान् ॥ २२ ॥ \\
% 82.23
पतितसंसर्गान् ॥ २३ ॥ \\
% 82.24
अनधीयानान् ॥ २४ ॥ \\
% 82.25
संध्योपासनभ्रष्टान् ॥ २५ ॥ \\
% 82.26
राजसेवकान् ॥ २६ ॥ \\
% 82.27
नग्नान् ॥ २७ ॥ \\
% 82.28
पित्रा विवदमानान् ॥ २८ ॥ \\
% 82.29
पितृमातृगुर्वग्निस्वाध्यायत्यागिनश्चेति ॥ २९ ॥ \\
% 82.30
ब्राह्मणापसदा ह्येते कथिताः पङ्क्तिदूषकाः । \\
एतान्विवर्जयेद्यत्नाच्छ्राद्धकर्मणि पण्डितः ॥ ३० ॥ \\
% 83.1
अथ पङ्क्तिपावनाः ॥ १ ॥ \\
% 83.2
त्रिणाचिकेतः ॥ २ ॥ \\
% 83.3
पञ्चाग्निः ॥ ३ ॥ \\
% 83.4
ज्येष्ठसामगः ॥ ४ ॥ \\
% 83.5
वेदपारगः ॥ ५ ॥ \\
% 83.6
वेदाङ्गस्याप्येकस्य पारगः ॥ ६ ॥ \\
% 83.7
पुराणेतिहासव्याकरणपारगः ॥ ७ ॥ \\
% 83.8
धर्मशास्त्रस्याप्येकस्य पारगः ॥ ८ ॥ \\
% 83.9
तीर्थपूतः ॥ ९ ॥ \\
% 83.10
यज्ञपूतः ॥ १० ॥ \\
% 83.11
तपःपूतः ॥ ११ ॥ \\
% 83.12
सत्यपूतः ॥ १२ ॥ \\
% 83.13
मन्त्रपूतः ॥ १३ ॥ \\
% 83.14
गायत्रीजपनिरतः ॥ १४ ॥ \\
% 83.15
ब्रह्मदेयानुसंतानः ॥ १५ ॥ \\
% 83.16
त्रिसुपर्णः ॥ १६ ॥ \\
% 83.17
जामाता ॥ १७ ॥ \\
% 83.18
दौहित्रश्चेति पात्रम् ॥ १८ ॥ \\
% 83.19
विशेषेण च योगिनः ॥ १९ ॥ \\
% 83.20
अत्र पितृगीता गाथा भवति ॥ २० ॥ \\
% 83.21
अपि स स्यात्कुलेऽस्माकं भोजयेद्यस्तु योगिनम् । \\
विप्रं श्राद्धे प्रयत्नेन येन तृप्यामहे वयम् ॥ २१ ॥ \\
% 84.1
न म्लेच्छविषये श्राद्धं कुर्यात् ॥ १ ॥ \\
% 84.2
न गच्छेन्म्लेच्छविषयम् ॥ २ ॥ \\
% 84.3
परनिपानेष्वपः पीत्वा तत्साम्यमुपगच्छतीति ॥ ३ ॥ \\
% 84.4
चातुर्वर्ण्यव्यवस्थानं यस्मिन्देशे न विद्यते । \\
स म्लेच्छदेशो विज्ञेय आर्यावर्तस्ततः परः ॥ ४ ॥ \\
% 85.1
अथ पुष्करेष्वक्षयं श्राद्धम् ॥ १ ॥ \\
% 85.2
जप्यहोमतपांसि च ॥ २ ॥ \\
% 85.3
पुष्करे स्नानमात्रात्सर्वपापेभ्यः पूतो भवति ॥ ३ ॥ \\
% 85.4
एवमेव गयाशीर्षे ॥ ४ ॥ \\
% 85.5
वटे ॥ ५ ॥ \\
% 85.6
अमरकण्टकपर्वते ॥ ६ ॥ \\
% 85.7
वराहपर्वते ॥ ७ ॥ \\
% 85.8
यत्र क्वचन नर्मदातीरे ॥ ८ ॥ \\
% 85.9
यमुनातीरे ॥ ९ ॥ \\
% 85.10
गङ्गायां विशेषतः ॥ १० ॥ \\
% 85.11
कुशावर्ते ॥ ११ ॥ \\
% 85.12
बिन्दुके ॥ १२ ॥ \\
% 85.13
नीलपर्वते ॥ १३ ॥ \\
% 85.14
कनखले ॥ १४ ॥ \\
% 85.15
कुब्जाम्रे ॥ १५ ॥ \\
% 85.16
भृगुतुङ्गे ॥ १६ ॥ \\
% 85.17
केदारे ॥ १७ ॥ \\
% 85.18
महालये ॥ १८ ॥ \\
% 85.19
नडन्तिकायाम् ॥ १९ ॥ \\
% 85.20
सुगन्धायाम् ॥ २० ॥ \\
% 85.21
शाकंभर्याम् ॥ २१ ॥ \\
% 85.22
फल्गुतीर्थे ॥ २२ ॥ \\
% 85.23
महागङ्गायाम् ॥ २३ ॥ \\
% 85.24
त्रिहलिकाग्रामे ॥ २४ ॥ \\
% 85.25
कुमारधारायाम् ॥ २५ ॥ \\
% 85.26
प्रभासे ॥ २६ ॥ \\
% 85.27
यत्र क्वचन सरस्वत्यां विशेषतः ॥ २७ ॥ \\
% 85.28
गङ्गाद्वारे प्रयागे च गङ्गासागरसंगमे । \\
सततं नैमिषारण्ये वाराणस्यां विशेषतः ॥ २८ ॥ \\
% 85.29
अगस्त्याश्रमे ॥२९ ॥ \\
% 85.30
कण्वाश्रमे ॥ ३० ॥ \\
% 85.31
कौशिक्याम् ॥ ३१ ॥ \\
% 85.32
सरयूतीरे ॥ ३२ ॥ \\
% 85.33
शोणस्य ज्योतिषायाश्च संगमे ॥ ३३ ॥ \\
% 85.34
श्रीपर्वते ॥ ३४ ॥ \\
% 85.35
कालोदके ॥ ३५ ॥ \\
% 85.36
उत्तरमानसे ॥ ३६ ॥ \\
% 85.37
वडवायाम् ॥ ३७ ॥ \\
% 85.38
मतङ्गवाप्याम् ॥ ३८ ॥ \\
% 85.39
सप्तार्षे ॥ ३९ ॥ \\
% 85.40
विष्णुपदे ॥ ४० ॥ \\
% 85.41
स्वर्गमार्गपदे ॥ ४१ ॥ \\
% 85.42
गोदावर्याम् ॥ ४२ ॥ \\
% 85.43
गोमत्याम् ॥ ४३ ॥ \\
% 85.44
वेत्रवत्याम् ॥ ४४ ॥ \\
% 85.45
विपाशायाम् ॥ ४५ ॥ \\
% 85.46
वितस्तायाम् ॥ ४६ ॥ \\
% 85.47
शतद्रुतीरे ॥ ४७ ॥ \\
% 85.48
चन्द्रभागायाम् ॥ ४८ ॥ \\
% 85.49
इरावत्याम् ॥ ४९ ॥ \\
% 85.50
सिन्धोस्तीरे ॥ ५० ॥ \\
% 85.51
दक्षिणे पञ्चनदे ॥ ५१ ॥ \\
% 85.52
औसजे ॥ ५२ ॥ \\
% 85.53
एवमादिष्वथान्येषु तीर्थेषु ॥ ५३ ॥ \\
% 85.54
सरिद्वरासु ॥ ५४ ॥ \\
% 85.55
सर्वेष्वपि स्वभावेषु ॥ ५५ ॥ \\
% 85.56
पुलिनेषु ॥ ५६ ॥ \\
% 85.57
प्रस्रवणेषु ॥ ५७ ॥ \\
% 85.58
पर्वतेषु ॥ ५८ ॥ \\
% 85.59
निकुञ्जेषु ॥ ५९ ॥ \\
% 85.60
वनेषु ॥ ६० ॥ \\
% 85.61
उपवनेषु ॥ ६१ ॥ \\
% 85.62
गोमयेनोपलिप्तेषु गृहेषु ॥ ६२ ॥ \\
% 85.63
मनोज्ञेषु ॥ ६३ ॥ \\
% 85.64
अत्र च पितृगीता गाथा भवन्ति ॥ ६४ ॥ \\
% 85.65
कुलेऽस्माकं स जन्तुः स्याद्यो नो दद्याज्जलाञ्जलीन् । \\
नदीषु बहुतोयासु शीतलासु विशेषतः ॥ ६५ ॥ \\
% 85.66
अपि जायेत सोऽस्माकं कुले कश्चिन्नरोत्तमः । \\
गयाशीर्षे वटे श्राद्धं यो नः कुर्यात्समाहितः ॥ ६६ ॥ \\
% 85.67
एष्टव्या बहवः पुत्रा यद्येकोऽपि गयां व्रजेत् । \\
यजेत वाश्वमेधेन नीलं वा वृषमुत्सृजेत् ॥ ६७ ॥ \\
% 86.1
अथ वृषोत्सर्गः ॥ १ ॥ \\
% 86.2
कार्त्तिक्यामाश्वयुज्यां वा ॥ २ ॥ \\
% 86.3
तत्रादावेव वृषभं परीक्षेत ॥ ३ ॥ \\
% 86.4
जीवद्वत्सायाः पयस्विन्याः पुत्रम् ॥ ४ ॥ \\
% 86.5
सर्वलक्षणोपेतम् ॥ ५ ॥ \\
% 86.6
नीलम् ॥ ६ ॥ \\
% 86.7
लोहितं वा मुखपुच्छपादशृङ्गशुक्लम् ॥ ७ ॥ \\
% 86.8
यूथस्याच्छादकम् ॥ ८ ॥ \\
% 86.9
ततो गवां मध्ये सुसमिद्धमग्निं परिस्तीर्य पौष्णं चरुं पयसा श्रपयित्वा पूषा गा अन्वेतु न इह रतिरिति च हुत्वा वृषमयस्कारस्त्वङ्कयेत् ॥ ९ ॥ \\
% 86.10
एकस्मिन्पार्श्वे चक्रेणापरस्मिन्पार्श्वे शूलेन ॥ १० ॥ \\
% 86.11
अङ्कितं च हिरण्यवर्णा इति चतसृभिः शं नो देवीरिति च स्नापयेत् ॥ ११ ॥ \\
% 86.12
स्नातमलंकृतं स्नातालंकृताभिश्चतसृभिर्वत्सतरीभिः सार्धमानीय रुद्रान्पुरुषसूक्तं कूष्माण्डीश्च जपेत् ॥ १२ ॥ \\
% 86.13
पिता वत्सानामिति वृषभस्य दक्षिणे कर्णे पठेत् ॥ १३ ॥ \\
% 86.14
इमं च ॥ १४ ॥ \\
% 86.15
वृषो हि भगवान्धर्मश्चतुष्पादः प्रकीर्तितः । \\
वृणोमि तमहं भक्त्या स मे रक्षतु सर्वतः ॥ १५ ॥ \\
% 86.16
एतं युवानं पतिं वो ददामि तेन क्रीडन्तीश्चरत प्रियेण । \\
मा हास्महि प्रजया मा तनूभिर्मा रधाम द्विषते सोम राजन् ॥ १६ ॥ \\
% 86.17
वृषं वत्सतरीयुक्तमैशान्यां कारयेद्दिशि । \\
होतुर्वस्त्रयुगं दद्यात्सुवर्णं कांस्यमेव च ॥ १७ ॥ \\
% 86.18
अयस्कारस्य दातव्यं वेतनं मनसेप्सितम् । \\
भोजनं बहुसर्पिष्कं ब्राह्मणांश्चात्र भोजयेत् ॥ १८ ॥ \\
% 86.19
उत्सृष्टो वृषभो यस्मिन्पिबत्यथ जलाशये । \\
जलाशयं तत्सकलं पितॄंस्तस्योपतिस्ठति ॥ १९ ॥ \\
% 86.20
शृङ्गेणोल्लिखते भूमिं यत्र क्वचन दर्पितः । \\
पितॄणामन्नपानं तत्प्रभूतमुपतिष्ठति ॥ २० ॥ \\
% 87.1
अथ वैशाख्यां पौर्णमास्यां कृष्णमृगाजिनं सुवर्णशृङ्गं रौप्यखुरं मौक्तिकलाङ्गूलभूषितं कृत्वा आविके च वस्त्रे प्रसारयेत् ॥ १ ॥ \\
% 87.2
ततस्तिलैः प्रच्छादयेत् ॥ २ ॥ \\
% 87.3
सुवर्णनाभिं च कुर्यात् ॥ ३ ॥ \\
% 87.4
अहतेन वासोयुगेन प्रच्छादयेत् ॥ ४ ॥ \\
% 87.5
सर्वगन्धरत्नैश्चालंकृतं कुर्यात् ॥ ५ ॥ \\
% 87.6
चतसृषु दिक्षु चत्वारि तैजसानि पात्राणि क्षीरदधिमधुघृतपूर्णानि निधायाहिताग्नये ब्राह्मणायालंकृताय वासोयुगेन प्रच्छादिताय दद्यात् ॥ ६ ॥ \\
% 87.7
अत्र च गाथा भवन्ति ॥ ७ ॥ \\
% 87.8
यस्तु कृष्णाजिनं दद्यात्सखुरं शृङ्गसंयुतम् । \\
तिलैः प्रच्छाद्य वासोभिः सर्वरत्नैरलंकृतम् ॥ ८ ॥ \\
% 87.9
ससमुद्रगुहा तेन सशैलवनकानना । \\
चतुरन्ता भवेद्दत्ता पृथिवी नात्र संशयः ॥ ९ ॥ \\
% 87.10
कृष्णाजिने तिलान्कृत्वा हिरण्यं मधुसर्पिषी । \\
ददाति यस्तु विप्राय सर्वं तरति दुष्कृतम् ॥ १० ॥ \\
% 88.1
अथ प्रसूयमाना गौः पृथिवी भवति ॥ १ ॥ \\
% 88.2
तामलंकृतां ब्राह्मणाय दत्त्वा पृथिवीदानफलमाप्नोति ॥ २ ॥ \\
% 88.3
अत्र गाथा भवति ॥ ३ ॥ \\
% 88.4
सवत्सारोमतुल्यानि युगान्युभयतोमुखीम् । \\
दत्त्वा स्वर्गमवाप्नोति श्रद्दधानः समाहितः ॥ ४ ॥ \\
% 89.1
मासः कार्त्तिकोऽग्निदैवत्यः ॥ १ ॥ \\
% 89.2
अग्निश्च सर्वदेवानां मुखम् ॥ २ ॥ \\
% 89.3
तस्मात्तु कार्त्तिकं मासं बहिःस्नायी गायत्रीजपनिरतः सकृदेव हविष्याशी संवत्सरकृतात्पापात्पूतो भवति ॥ ३ ॥ \\
% 89.4
कार्त्तिकं सकलं मासं नित्यस्नायी जितेन्द्रियः । \\
जपन्हविष्यभुग्दान्तः सर्वपापैः प्रमुच्यते ॥ ४ ॥ \\
% 90.1
मार्गशीर्षशुक्लपञ्चदश्यां मृगशिरसा युक्तायां चूर्णितलवणस्य सुवर्णनाभं प्रस्थमेकं चन्द्रोदये ब्राह्मणाय प्रदापयेत् ॥ १ ॥ \\
% 90.2
अनेन कर्मणा रूपसौभाग्यवानभिजायते ॥ २ ॥ \\
% 90.3
पौषी चेत्पुष्ययुक्ता स्यात्तस्यां गौरसर्षपकल्कोद्वर्तितशरीरो गव्यघृतपूर्णकुम्भेनाभिषिक्तः सर्वौषधिभिः सर्वगन्धैः सर्वबीजैश्च स्नातो घृतेन भगवन्तं वासुदेवं स्नापयित्वा गन्धपुष्पधूपदीपनैवेद्यादिभिश्चाभ्यर्च्य वैष्णवैः शाक्रैर्बार्हस्पत्यैश्च मन्त्रैः पावके हुत्वा ससुवर्णेन घृतेन ब्राह्मणान्स्वस्ति वाचयेत् ॥ ३ ॥ \\
% 90.4
वासोयुगं कर्त्रे दद्यात् ॥ ४ ॥ \\
% 90.5
अनेन कर्मणा पुष्यते ॥ ५ ॥ \\
% 90.6
माघी मघायुता चेत्तस्यां तिलैः श्राद्धं कृत्वा पूतो भवति ॥ ६ ॥ \\
% 90.7
फाल्गुनी फल्गुनीयुता चेत्स्यात्तस्यां ब्राह्मणाय सुसंस्कृतं स्वास्तीर्णं शयनं निवेद्य भार्यां मनोज्ञां रूपवतीं द्रविणवतीं चाप्नोति ॥ ७ ॥ \\
% 90.8
नार्यपि भर्तारम् ॥ ८ ॥ \\
% 90.9
चैत्री चित्रायुता चेत्तस्यां चित्रवस्त्रप्रदानेन सौभाग्यमाप्नोति ॥ ९ ॥ \\
% 90.10
वैशाखी विशाखायुता चेत्तस्यां ब्राह्मणसप्तकं क्षौद्रयुक्तैस्तिलैः संतर्प्य धर्मराजानं प्रीणयित्वा पापेभ्यः पूतो भवति ॥ १० ॥ \\
% 90.11
ज्यैष्ठी ज्येष्ठायुता चेत्स्यात्तस्यां छत्रोपानहप्रदानेन गवाधिपत्यं प्राप्नोति ॥ ११ ॥ \\
% 90.12
आषाढ्यामषाढायुक्तायामन्नपानदानेन तदेवाक्षय्यमाप्नोति ॥ १२ ॥ \\
% 90.13
श्रावण्यां श्रवणयुक्तायां जलधेनुं सान्नां वासोयुगाच्छादितां दत्त्वा स्वर्गमाप्नोति ॥ १३ ॥ \\
% 90.14
प्रौष्ठपद्यां प्रौष्ठपदायुक्तायां गोदानेन सर्वपापविनिर्मुक्तो भवति ॥ १४ ॥ \\
% 90.15
आश्वयुज्यामश्विनीगते चन्द्रमसि घृतपूर्णं भाजनं सुवर्णयुतं विप्राय दत्त्वा दीप्ताग्निर्भवति ॥ १५ ॥ \\
% 90.16
कार्त्तिकी कृत्तिकायुता चेत्स्यात्तस्यां सितमुक्षाणमन्यवर्णं वा शशाङ्कोदये सर्वसस्यरत्नगन्धोपेतं दीपमध्ये ब्राह्मणाय दत्त्वा कान्तारभयं न पश्यति ॥ १६ ॥ \\
% 90.17
वैशाखशुक्लतृतीयायामुपोषितोऽक्षतैर्वासुदेवमभ्यर्च्य तानेव हुत्वा दत्त्वा च सर्वपापेभ्यः पूतो भवति ॥ १७ ॥ \\
% 90.18
यच्च तस्मिन्नहनि प्रयच्छति तदक्षय्यतामाप्नोति ॥ १८ ॥ \\
% 90.19
पौष्यां समतीतायां कृष्णपक्षद्वादश्यां सोपवासस्तिलैः स्नातस्तिलोदकं दत्त्वा तिलैर्वासुदेवमभ्यर्च्य तानेव हुत्वा दत्त्वा भुक्त्वा च पापेभ्यः पूतो भवति ॥ १९ ॥ \\
% 90.20
माघ्यां समतीतायां कृष्णद्वादश्यां सोपवासः श्रवणं प्राप्य वासुदेवाग्रतो महावर्तिद्वयेन दीपद्वयं दद्यात् ॥ २० ॥ \\
% 90.21
दक्षिणपार्श्वे महारजनरक्तेन समग्रेण वाससा घृततुलामष्टाधिकां दत्त्वा ॥ २१ ॥ \\
% 90.22
वामपार्श्वे तिलतैलतुलां साष्टां दत्त्वा श्वेतेन समग्रेण वाससा ॥ २२ ॥ \\
% 90.23
एतत्कृत्वा यस्मिन्राष्ट्रेऽभिजायते यस्मिन्देशे यस्मिन्कुले तत्रोज्ज्वलो भवति ॥ २३ ॥ \\
% 90.24
आश्विनं सकलं मासं ब्राह्मणेभ्यः प्रत्यहं घृतं प्रदायाश्विनौ प्रीणयित्वा रूपभाग्भवति ॥ २४ ॥ \\
% 90.25
तस्मिन्नेव मासि प्रत्यहं गोरसैर्ब्राह्मणान्भोजयित्वा राज्यभाग्भवति ॥ २५ ॥ \\
% 90.26
प्रतिमासं रेवतीयुते चन्द्रमसि मधुघृतयुतं रेवतीप्रीत्यै परमान्नं ब्राह्मणान्भोजयित्वा रेवतीं प्रीणयित्वा रूपस्य भागी भवति ॥ २६ ॥ \\
% 90.27
माघे मासेऽग्निं प्रत्यहं तिलैर्हुत्वा सघृतं कुल्माषं ब्राह्मणान्भोजयित्वा दीप्ताग्निर्भवति ॥ २७ ॥ \\
% 90.28
सर्वां चतुर्दशीं नदीजले स्नात्वा धर्मराजानं पूजयित्वा सर्वपापेभ्यः पूतो भवति ॥ २८ ॥ \\
% 90.29
यदीच्छेद्विपुलान्भोगांश्चन्द्रसूर्यग्रहोपगान् । \\
प्रातःस्नायी भवेन्नित्यं द्वौ मासौ माघफाल्गुनौ ॥ २९ ॥ \\
% 91.1
अथ कूपकर्तुस्तत्प्रवृत्ते पानीये दुष्कृतस्यार्धं विनश्यति ॥ १ ॥ \\
% 91.2
तडागकृन्नित्यतृप्तो वारुणं लोकमश्नुते ॥ २ ॥ \\
% 91.3
जलप्रदः सदा तृप्तो भवति ॥ ३ ॥ \\
% 91.4
वृक्षारोपयितुर्वृक्षाः परलोके पुत्रा भवन्ति ॥ ४ ॥ \\
% 91.5
वृक्षप्रदो वृक्षप्रसूनैर्देवान्प्रीणयति ॥ ५ ॥ \\
% 91.6
फलैश्चातिथीन् ॥ ६ ॥ \\
% 91.7
छायया चाभ्यागतान् ॥ ७ ॥ \\
% 91.8
देवे वर्षत्युदकेन पितॄन् ॥ ८ ॥ \\
% 91.9
सेतुकृत्स्वर्गमाप्नोति ॥ ९ ॥ \\
% 91.10
देवायतनकारी यस्य देवस्यायतनं करोति तस्यैव लोकमाप्नोति ॥ १० ॥ \\
% 91.11
सुधासिक्तं कृत्वा यशसा विराजते ॥ ११ ॥ \\
% 91.12
विचित्रं कृत्वा गन्धर्वलोकमाप्नोति ॥ १२ ॥ \\
% 91.13
पुष्पप्रदानेन श्रीमान्भवति ॥ १३ ॥ \\
% 91.14
अनुलेपनप्रदानेन कीर्तिमान्भवति ॥ १४ ॥ \\
% 91.15
दीपप्रदानेन चक्षुष्मान्सर्वत्रोज्ज्वलश्च ॥ १५ ॥ \\
% 91.16
अन्नप्रदानेन बलवान् ॥ १६ ॥ \\
% 91.17
देवनिर्माल्यापनयनाद्गोदानफलमाप्नोति ॥ १७ ॥ \\
% 91.18
देवगृहमार्जनात्तदुपलेपनाद्ब्राह्मणोच्छिष्टमार्जनात्पादशौचादकल्यपरिचरणाच्च ॥ १८ ॥ \\
% 91.19
कूपारामतडागेषु देवतायतनेषु च । \\
पुनःसंस्कारकर्ता च लभते मौलिकं फलम् ॥ १९ ॥ \\
% 92.1
सर्वदानाधिकमभयप्रदानम् ॥ १ ॥ \\
% 92.2
तत्प्रदानेनाभीप्सितं लोकमाप्नोति ॥ २ ॥ \\
% 92.3
भूमिप्रदानेन च ॥ ३ ॥ \\
% 92.4
गोचर्ममात्रामपि भुवं प्रदाय सर्वपापेभ्यः पूतो भवति ॥ ४ ॥ \\
% 92.5
गोप्रदानेन स्वर्गलोकमाप्नोति ॥ ५ ॥ \\
% 92.6
दशधेनुप्रदो गोलोकान् ॥ ६ ॥ \\
% 92.7
शतधेनुप्रदो ब्रहमलोकान् ॥ ७ ॥ \\
% 92.8
सुवर्णशृङ्गीं रौप्यखुरीं मुक्तालाङ्गूलां कांस्योपदोहां वस्त्रोत्तरीयां दत्त्वा धेनुरोमसंख्यानि वर्षाणि स्वर्गलोकमाप्नोति ॥ ८ ॥ \\
% 92.9
विशेषतः कपिलाम् ॥ ९ ॥ \\
% 92.10
दान्तं धुरंधरं दत्त्वा दशधेनुप्रदो भवति ॥ १० ॥ \\
% 92.11
अश्वदः सूर्यसालोक्यमाप्नोति ॥ ११ ॥ \\
% 92.12
वासोदश्चन्द्रसालोक्यम् ॥ १२ ॥ \\
% 92.13
सुवर्णदानेनाग्निसालोक्यम् ॥ १३ ॥ \\
% 92.14
रूप्यदानेन रूपम् ॥ १४ ॥ \\
% 92.15
तैजसानां पात्राणां प्रदानेन पात्रीभवति सर्वकामानाम् ॥ १५ ॥ \\
% 92.16
घृतमधुतैलप्रदानेनारोग्यम् ॥ १६ ॥ \\
% 92.17
औषधप्रदानेन च ॥ १७ ॥ \\
% 92.18
लवणप्रदानेन च लावण्यम् ॥ १८ ॥ \\
% 92.19
धान्यप्रदानेन तृप्तिम् ॥ १९ ॥ \\
% 92.20
सस्यप्रदानेन च ॥ २० ॥ \\
% 92.21
अन्नदः सर्वम् ॥ २१ ॥ \\
% 92.22
धान्यप्रदानेन सौभाग्यम् ॥ २२ ॥ \\
% 92.23
तिलप्रदः प्रजामिष्टाम् ॥ २३ ॥ \\
% 92.24
इन्धनप्रदानेन दीप्ताग्निर्भवति ॥ २४ ॥ \\
% 92.25
संग्रामे च सर्वजयमाप्नोति ॥ २५ ॥ \\
% 92.26
आसनप्रदानेन स्थानम् ॥ २६ ॥ \\
% 92.27
शय्याप्रदानेन भार्याम् ॥ २७ ॥ \\
% 92.28
उपानत्प्रदानेनाश्वतरीयुक्तं रथम् ॥ २८ ॥ \\
% 92.29
छत्रप्रदानेन स्वर्गम् ॥ २९ ॥ \\
% 92.30
तालवृन्तचामरप्रदानेनाध्वसुखित्वम् ॥ ३० ॥ \\
% 92.31
वास्तुप्रदानेन नगराधिपत्यम् ॥ ३१ ॥ \\
% 92.32
यद्यदिष्टतमं लोके यच्चास्ति दयितं गृहे । \\
तत्तद्गुणवते देयं तदेवाक्षय्यमिच्छता ॥ ३२ ॥ \\
% 93.1
अब्राह्मणे दत्तं तत्सममेव पारलौकिकम् ॥ १ ॥ \\
% 93.2
द्विगुणं ब्राह्मणब्रुवे ॥ २ ॥ \\
% 93.3
सहस्रगुणं प्राधीते ॥ ३ ॥ \\
% 93.4
अनन्तं वेदपारगे ॥ ४ ॥ \\
% 93.5
पुरोहितस्त्वात्मन एव पात्रम् ॥ ५ ॥ \\
% 93.6
स्वसा दुहितृजामातरश्च ॥ ६ ॥ \\
% 93.7
न वार्यपि प्रयच्छेत वैडालव्रतिके द्विजे । \\
न बकव्रतिके विप्रे नावेदविदि धर्मवित् ॥ ७ ॥ \\
% 93.8
धर्मध्वजी सदा लुब्धश्छाद्मिको लोकदाम्भिकः । \\
वैडालव्रतिको ज्ञेयो हिंस्रः सर्वाभिसंधिकः ॥ ८ ॥ \\
% 93.9
अधोदृष्टिर्नैकृतिकः स्वार्थसाधनतत्परः । \\
शठो मिथ्याविनीतश्च बकव्रतपरो द्विजः ॥ ९ ॥ \\
% 93.10
ये बकव्रतिनो लोके ये च मार्जारलिङ्गिनः । \\
ते पतन्त्यन्धतामिस्रे तेन पापेन कर्मणा ॥ १० ॥ \\
% 93.11
न धर्मस्यापदेशेन पापं कृत्वा व्रतं चरेत् । \\
व्रतेन पापं प्रच्छाद्य कुर्वन्स्त्रीशूद्रदम्भनम् ॥ ११ ॥ \\
% 93.12
प्रेत्येह चेदृशो विप्रो गर्ह्यते ब्रह्मवादिभिः । \\
छद्मनाचरितं यच्च व्रतं रक्षांसि गच्छति ॥ १२ ॥ \\
% 93.13
अलिङ्गी लिङ्गिवेषेण यो वृत्तिमुपजीवति । \\
स लिङ्गिनां हरत्येनस्तिर्यग्योनौ प्रजायते ॥ १३ ॥ \\
% 93.14
न दानं यशसे दद्यान्न भयान्नोपकारिणे । \\
न नृत्यगीतशीलेभ्यो धर्मार्थमिति निश्चितम् ॥ १४ ॥ \\
% 94.1
गृही वलीपलितदर्शने वनाश्रयो भवेत् ॥ १ ॥ \\
% 94.2
अपत्यस्य चापत्यदर्शने वा ॥ २ ॥ \\
% 94.3
पुत्रेषु भार्यां निक्षिप्य तयानुगम्यमानो वा ॥ ३ ॥ \\
% 94.4
तत्राप्यग्नीनुपचरेत् ॥ ४ ॥ \\
% 94.5
अफालकृष्टेन पञ्च यज्ञान्न हापयेत् ॥ ५ ॥ \\
% 94.6
स्वाध्यायं च न जह्यात् ॥ ६ ॥ \\
% 94.7
ब्रह्मचर्यं पालयेत् ॥ ७ ॥ \\
% 94.8
चर्मचीरवासाः स्यात् ॥ ८ ॥ \\
% 94.9
जटाश्मश्रुलोमनखांश्च बिभृयात् ॥ ९ ॥ \\
% 94.10
त्रिषवणस्नायी स्यात् ॥ १० ॥ \\
% 94.11
कपोतवृत्तिर्मासनिचयः संवत्सरनिचयो वा ॥ ११ ॥ \\
% 94.12
संवत्सरनिचयः पूर्वनिचितमाश्वयुज्यां जह्यात् ॥ १२ ॥ \\
% 94.13
ग्रामादाहृत्य वाश्नीयादष्टौ ग्रासान्वने वसन् । \\
पुटेनैव पलाशेन पाणिना शकलेन वा ॥ १३ ॥ \\
% 95.1
वानप्रस्थस्तपसा शरीरं शोषयेत् ॥ १ ॥ \\
% 95.2
ग्रीष्मे पञ्चतपाः स्यात् ॥ २ ॥ \\
% 95.3
आकाशशायी प्रावृषि ॥ ३ ॥ \\
% 95.4
आर्द्रवासा हेमन्ते ॥ ४ ॥ \\
% 95.5
नक्ताशी स्यात् ॥ ५ ॥ \\
% 95.6
एकान्तरद्व्यन्तरत्र्यन्तराशी वा स्यात् ॥ ६ ॥ \\
% 95.7
पुष्पाशी ॥ ७ ॥ \\
% 95.8
फलाशी ॥ ८ ॥ \\
% 95.9
शाकाशी ॥ ९ ॥ \\
% 95.10
पर्णाशी ॥ १० ॥ \\
% 95.11
मूलाशी ॥ ११ ॥ \\
% 95.12
यवान्नं पक्षान्तयोर्वा सकृदश्नीयात् ॥ १२ ॥ \\
% 95.13
चान्द्रायणैर्वा वर्तेत ॥ १३ ॥ \\
% 95.14
अश्मकुट्टः ॥ १४ ॥ \\
% 95.15
दन्तोलूखलिको वा ॥ १५ ॥ \\
% 95.16
तपोमूलमिदं सर्वं दैवमानुषकं जगत् । \\
तपोमध्यं तपोऽन्तं च तपसा च तथा धृतम् ॥ १६ ॥ \\
% 95.17
यद्दुश्चरं यद्दुरापं यद्दूरं यच्च दुष्करम् । \\
सर्वं तत्तपसा साध्यं तपो हि दुरतिक्रमम् ॥ १७ ॥ \\
% 96.1
अथ त्रिष्वाश्रमेषु पक्वकषायः प्राजापत्यामिष्टिं कृत्वा सर्वं वेदं दक्षिणां दत्त्वा प्रव्रज्याश्रमी स्यात् ॥ १ ॥ \\
% 96.2
आत्मन्यग्नीनारोप्य भिक्षार्थं ग्राममियात् ॥ २ ॥ \\
% 96.3
सप्तागारिकं भैक्षमादद्यात् ॥ ३ ॥ \\
% 96.4
अलाभे न व्यथेत ॥ ४ ॥ \\
% 96.5
न भिक्षुकं भिक्षेत ॥ ५ ॥ \\
% 96.6
भुक्तवति जने अतीते पात्रसंपाते भैक्षमादद्यात् ॥ ६ ॥ \\
% 96.7
मृन्मये दारुपात्रेऽलाबुपात्रे वा ॥ ७ ॥ \\
% 96.8
तेषां च तस्याद्भिः शुद्धिः स्यात् ॥ ८ ॥ \\
% 96.9
अभिपूजितलाभादुद्विजेत ॥ ९ ॥ \\
% 96.10
शून्यागारनिकेतनः स्यात् ॥ १० ॥ \\
% 96.11
वृक्षमूलनिकेतनो वा ॥ ११ ॥ \\
% 96.12
न ग्रामे द्वितीयां रात्रिमावसेत् ॥ १२ ॥ \\
% 96.13
कौपीनाच्छादनमात्रमेव वसनमादद्यात् ॥ १३ ॥ \\
% 96.14
दृष्टिपूतं न्यसेत्पादम् ॥ १४ ॥ \\
% 96.15
वस्त्रपूतं जलमादद्यात् ॥ १५ ॥ \\
% 96.16
सत्यपूतं वदेत् ॥ १६ ॥ \\
% 96.17
मनःपूतमाचरेत् ॥ १७ ॥ \\
% 96.18
मरणं नाभिकामयेत जीवितं च ॥ १८ ॥ \\
% 96.19
अतिवादांस्तितिक्षेत ॥ १९ ॥ \\
% 96.20
न कंचनावमन्येत ॥ २० ॥ \\
% 96.21
निराशीः स्यात् ॥ २१ ॥ \\
% 96.22
निर्नमस्कारः ॥ २२ ॥ \\
% 96.23
वास्यैकं तक्षतो बाहुं चन्दनेनैकमुक्षतः । \\
नाकल्याणं न कल्याणं तयोरपि च चिन्तयेत् ॥ २३ ॥ \\
% 96.24
प्राणायामधारणाध्याननित्यः स्यात् ॥ २४ ॥ \\
% 96.25
संसारस्यानित्यतां पश्येत् ॥ २५ ॥ \\
% 96.26
शरीरस्याशुचिभावम् ॥ २६ ॥ \\
% 96.27
जरया रूपविपर्ययम् ॥ २७ ॥ \\
% 96.28
शारीरमानसागन्तुकव्याधिभिश्चोपतापम् ॥ २८ ॥ \\
% 96.29
सहजैश्च ॥ २९ ॥ \\
% 96.30
नित्यान्धकारे गर्भे वसतिम् ॥ ३० ॥ \\
% 96.31
मूत्रपुरीषमध्ये च ॥ ३१ ॥ \\
% 96.32
शीतोष्णदुःखानुभवनम् ॥ ३२ ॥ \\
% 96.33
योनिसंकटनिर्गमनान्महद्दुःखानुभवनम् ॥ ३३ ॥ \\
% 96.34
बाल्ये मोहं गुरुपरवश्यताम् ॥ ३४ ॥ \\
% 96.35
अध्ययनादनेकक्लेशम् ॥ ३५ ॥ \\
% 96.36
यौवने च विषयाप्राप्तावमार्गे तदवाप्तौ विषयसेवनान्नरके पतनम् ॥ ३६ ॥ \\
% 96.37
अप्रियैर्वसतिं प्रियैश्च विप्रयोगम् ॥ ३७ ॥ \\
% 96.38
नरके च सुमहद्दुःखम् ॥ ३८ ॥ \\
% 96.39
संसारसंसृतौ तिर्यग्योनिषु च ॥ ३९ ॥ \\
% 96.40
एवमस्मिन्सततयायिनि संसारे न किंचित्सुखम् ॥ ४० ॥ \\
% 96.41
यदपि किंचिद्दुःखापेक्षया सुखसंज्ञं तदप्यनित्यम् ॥ ४१ ॥ \\
% 96.42
तत्सेवाशक्तावलाभेन वा महद्दुःखम् ॥ ४२ ॥ \\
% 96.43
शरीरं चेदं सप्तधातुकं पश्येत् ॥ ४३ ॥ \\
% 96.44
वसारुधिरमांसमेदोऽस्थिमज्जाशुक्रात्मकम् ॥ ४४ ॥ \\
% 96.45
चर्मावनद्धम् ॥ ४५ ॥ \\
% 96.46
दुर्गन्धि च ॥ ४६ ॥ \\
% 96.47
मलायतनम् ॥ ४७ ॥ \\
% 96.48
सुखशतैरपि वृतं विकारि ॥ ४८ ॥ \\
% 96.49
प्रयत्नाद्धृतमपि विनाशि ॥ ४९ ॥ \\
% 96.50
कामक्रोधलोभमोहमदमात्सर्यस्थानम् ॥ ५० ॥ \\
% 96.51
पृथिव्यप्तेजोवाय्वाकाशात्मकम् ॥ ५१ ॥ \\
% 96.52
अस्थिसिराधमनीस्नायुयुतम् ॥ ५२ ॥ \\
% 96.53
रजस्वलम् ॥ ५३ ॥ \\
% 96.54
षट्त्वचम् ॥ ५४ ॥ \\
% 96.55
अस्थ्नां त्रिभिः शतैः षष्ट्यधिकैर्धार्यमाणम् ॥ ५५ ॥ \\
% 96.56
तेषां विभागः ॥ ५६ ॥ \\
% 96.57
सूक्ष्मैः सह चतुःषष्टिर्दशनाः ॥ ५७ ॥ \\
% 96.58
विंशतिर्नखाः ॥ ५८ ॥ \\
% 96.59
पाणिपादशलाकाश्च ॥ ५९ ॥ \\
% 96.60
षष्टिरङ्गुलीनां पर्वाणि ॥ ६० ॥ \\
% 96.61
द्वे पार्ष्ण्योः ॥ ६१ ॥ \\
% 96.62
चतुष्टयं गुल्फेषु ॥ ६२ ॥ \\
% 96.63
चत्वार्यरत्न्योः ॥ ६३ ॥ \\
% 96.64
चत्वारि जङ्घयोः ॥ ६४ ॥ \\
% 96.65
द्वे द्वे जानुकपोलयोः ॥ ६५ ॥ \\
% 96.66
ऊर्वंसयोः ॥ ६६ ॥ \\
% 96.67
अक्षतालूषकश्रोणिफलकेषु ॥ ६७ ॥ \\
% 96.68
भगास्थ्येकम् ॥ ६८ ॥ \\
% 96.69
पृष्ठास्थि पञ्चचत्वारिंशद्भागम् ॥ ६९ ॥ \\
% 96.70
पञ्चदशास्थीनि ग्रीवा ॥ ७० ॥ \\
% 96.71
जत्र्वेकम् ॥ ७१ ॥ \\
% 96.72
तथा हनुः ॥ ७२ ॥ \\
% 96.73
तन्मूले च द्वे ॥ ७३ ॥ \\
% 96.74
द्वे ललाटाक्षिगण्डे ॥ ७४ ॥ \\
% 96.75
नासा घनास्थिका ॥ ७५ ॥ \\
% 96.76
अर्बुदैः स्थालकैश्च सार्धं द्वासप्ततिः पार्श्वकाः ॥ ७६ ॥ \\
% 96.77
उरः सप्तदश ॥ ७७ ॥ \\
% 96.78
द्वौ शङ्खकौ ॥ ७८ ॥ \\
% 96.79
चत्वारि कपालानि शिरसश्चेति ॥ ७९ ॥ \\
% 96.80
शरीरेऽस्मिन्सप्त सिराशतानि ॥ ८० ॥ \\
% 96.81
नव स्नायुशतानि ॥ ८१ ॥ \\
% 96.82
धमनीशते द्वे ॥ ८२ ॥ \\
% 96.83
पञ्च पेशीशतानि ॥ ८३ ॥ \\
% 96.84
क्षुद्रधमनीनामेकोनत्रिंशल्लक्षाणि नवशतानि षट्पञ्चाशद्धमन्यः ॥ ८४ ॥ \\
% 96.85
लक्षत्रयं श्मश्रुकेशकूपानाम् ॥ ८५ ॥ \\
% 96.86
सप्तोत्तरं मर्मशतम् ॥ ८६ ॥ \\
% 96.87
संधिशते द्वे ॥ ८७ ॥ \\
% 96.88
चतुष्पञ्चाशद्रोमकोट्यः सप्तषष्टिश्च लक्षाणि ॥ ८८ ॥ \\
% 96.89
नाभिरोजो गुदं शुक्रं शोणितं शङ्खकौ मूर्धा कण्ठो हृदयं चेति प्राणायतनाणि ॥ ८९ ॥ \\
% 96.90
बाहुद्वयं जङ्घाद्वयं मध्यं शीर्षमिति षडङ्गानि ॥ ९० ॥ \\
% 96.91
वसा वपा अवहननं नाभिः क्लोमा यकृत्प्लीहा क्षुद्रान्त्रं वृक्ककौ बस्तिः पुरीषाधानमामाशयो हृदयं स्थूलान्त्रं गुदमुदरं गुदकोष्ठम् ॥ ९१ ॥ \\
% 96.92
कनीनिके अक्षिकूटे शष्कुली कर्णौ कर्णपत्रकौ गण्डौ भ्रुवौ शङ्खकौ दन्तवेष्टावोष्ठौ ककुन्दरे वङ्क्षणौ वृषणौ वृक्कौ श्लेष्मसंघातकौ स्तनौ उपजिह्वा स्फिजौ बाहू जङ्घे ऊरू पिण्डिके तालूदरं बस्तिशीर्षौ चिबुकं गलशुण्डिके अवटुश्चेत्यस्मिन्शरीरे स्थानानि ॥ ९२ ॥ \\
% 96.93
शब्दस्पर्शरूपरसगन्धाश्च विषयाः ॥ ९३ ॥ \\
% 96.94
नासिकालोचनत्वग्जिह्वाश्रोत्रमिति बुद्धीन्द्रियाणि ॥ ९४ ॥ \\
% 96.95
हस्तौ पादौ पायूपस्थं जिह्वेति कर्मेन्द्रियाणि ॥ ९५ ॥ \\
% 96.96
मनो बुद्धिरात्मा चाव्यक्तमितीन्द्रियातीताः ॥ ९६ ॥ \\
% 96.97
इदं शरीरं वसुधे क्षेत्रमित्यभिधीयते । \\
एतद्यो वेत्ति तं प्राहुः क्षेत्रज्ञमिति तद्विदः ॥ ९७ ॥ \\
% 96.98
क्षेत्रज्ञमपि मां विद्धि सर्वक्षेत्रेषु भाविनि । \\
क्षेत्रक्षेत्रज्ञविज्ञानं ज्ञेयं नित्यं मुमुक्षुणा ॥ ९८ ॥ \\
% 97.1
ऊरुस्थोत्तानचरणः सव्ये करे करमितरं न्यस्य तालुस्थाचलजिह्वो दन्तैर्दन्तानसंस्पृशन्स्वं नासिकाग्रं पश्यन्दिशश्चानवलोकयन्विभीः प्रशान्तात्मा चतुर्विंशत्या तत्त्वैर्व्यतीतं चिन्तयेत् ॥ १ ॥ \\
% 97.2
नित्यमतीन्द्रियमगुणं शब्दस्पर्शरूपरसगन्धातीतं सर्वज्ञमतिस्थूलम् ॥ २ ॥ \\
% 97.3
सर्वगमतिसूक्ष्मम् ॥ ३ ॥ \\
% 97.4
सर्वतःपाणिपादं सर्वतोऽक्षिशिरोमुखं सर्वतःसर्वेन्द्रियशक्तिम् ॥ ४ ॥ \\
% 97.5
एवं ध्यायेत् ॥ ५ ॥ \\
% 97.6
ध्याननिरतस्य च संवत्सरेण योगाविर्भावो भवति ॥ ६ ॥ \\
% 97.7
अथ निराकारे लक्षबन्धं कर्तुं न शक्नोति तदा पृथिव्यप्तेजोवाय्वाकाशमनोबुद्ध्यात्माव्यक्तपुरुषाणां पूर्वं पूर्वं ध्यात्वा तत्र लब्धलक्षस्तत्तत्परित्यज्यापरमपरं ध्यायेत् ॥ ७ ॥ \\
% 97.8
एवं पुरुषध्यानमारभेत ॥ ८ ॥ \\
% 97.9
अत्राप्यसमर्थः स्वहृदयपद्मस्यावाङ्मुखस्य मध्ये दीपवत्पुरुषं ध्यायेत् ॥ ९ ॥ \\
% 97.10
तत्राप्यसमर्थो भगवन्तं वासुदेवं किरीटिनं कुण्डलिनमङ्गदिनं श्रीवत्साङ्कं वनमालाविभूषितोरस्कं सौम्यरूपं चतुर्भुजं शङ्खचक्रगदापद्मधरं चरणमध्यगतभुवं ध्यायेत् ॥ १० ॥ \\
% 97.11
यद्ध्यायति तदाप्नोति ध्यानगुह्यम् ॥ ११ ॥ \\
% 97.12
तस्मात्सर्वमेव क्षरं त्यक्त्वा अक्षरमेव ध्यायेत् ॥ १२ ॥ \\
% 97.13
न च पुरुषं विना किंचिदप्यक्षरमस्ति ॥ १३ ॥ \\
% 97.14
तं प्राप्य मुक्तो भवति ॥ १४ ॥ \\
% 97.15
पुरमाक्रम्य सकलं शेते यस्मान्महाप्रभुः । \\
तस्मात्पुरुष इत्येवं प्रोच्यते तत्त्वचिन्तकैः ॥ १५ ॥ \\
% 97.16
प्राग्रात्रापररात्रेषु योगी नित्यमतन्द्रितः । \\
ध्यायेत पुरुषं विष्णुं निर्गुणं पञ्चविंशकम् ॥ १६ ॥ \\
% 97.17
तत्त्वात्मानमगम्यं च सर्वतत्त्वविवर्जितम् । \\
अशक्तं सर्वभृच्चैव निर्गुणं गुणभोक्तृच ॥ १७ ॥ \\
% 97.18
बहिरन्तश्च भूतानामचरं चरमेव च । \\
सूक्ष्मत्वात्तदविज्ञेयं दूरस्थं चान्तिके च तत् ॥ १८ ॥ \\
% 97.19
अविभक्तं  च भूतेन विभक्तमिव च स्थितम् । \\
भूतभव्यभवद्रूपं ग्रसिष्णु प्रभविष्णु च ॥ १९ ॥ \\
% 97.20
ज्योतिषामपि तज्ज्योतिस्तमसः परमुच्यते । \\
ज्ञानं ज्ञेयं ज्ञानगम्यं हृदि सर्वस्य धिष्ठितम् ॥ २० ॥ \\
% 97.21
इति क्षेत्रं तथा ज्ञानं ज्ञेयं चोक्तं समासतः । \\
मद्भक्त एतद्विज्ञाय मद्भावायोपपद्यते ॥ २१ ॥ \\
% 98.1
इत्येवमुक्ता वसुमती जानुभ्यां शिरसा च नमस्कारं कृत्वोवाच ॥ १ ॥ \\
% 98.2
भगवंस्त्वत्समीपे सततमेवं चत्वारि महाभूतानि कृतालयान्याकाशः शङ्खरूपी वायुश्चक्ररूपी तेजश्च गदारूप्यम्भोऽम्भोरुहरूपि । अहमप्यनेनैव रूपेण भगवत्पादमध्ये परिवर्तिनी भवितुमिच्छामि ॥ २ ॥ \\
% 98.3
इत्येवमुक्तो भगवांस्तथेत्युवाच ॥ ३ ॥ \\
% 98.4
वसुधापि लब्धकामा तथा चक्रे ॥ ४ ॥ \\
% 98.5
देवदेवं च तुष्टाव ॥ ५ ॥ \\
% 98.6
ॐ नमस्ते ॥ ६ ॥ \\
% 98.7
देवदेव ॥ ७ ॥ \\
% 98.8
वासुदेव ॥ ८ ॥ \\
% 98.9
आदिदेव ॥ ९ ॥ \\
% 98.10
कामदेव ॥ १० ॥ \\
% 98.11
कामपाल ॥ ११ ॥ \\
% 98.12
महीपाल ॥ १२ ॥ \\
% 98.13
अनादिमध्यनिधन ॥ १३ ॥ \\
% 98.14
प्रजापते ॥ १४ ॥ \\
% 98.15
सुप्रजापते ॥ १५ ॥ \\
% 98.16
महाप्रजापते ॥ १६ ॥ \\
% 98.17
ऊर्जस्पते ॥ १७ ॥ \\
% 98.18
वाचस्पते ॥ १८ ॥ \\
% 98.19
जगत्पते ॥ १९ ॥ \\
% 98.20
दिवस्पते ॥ २० ॥ \\
% 98.21
वनस्पते ॥ २१ ॥ \\
% 98.22
पयस्पते ॥ २२ ॥ \\
% 98.23
पृथिवीपते ॥ २३ ॥ \\
% 98.24
सलिलपते ॥ २४ ॥ \\
% 98.25
दिक्पते ॥ २५ ॥ \\
% 98.26
महत्पते ॥ २६ ॥ \\
% 98.27
मरुत्पते ॥ २७ ॥ \\
% 98.28
लक्ष्मीपते ॥ २८ ॥ \\
% 98.29
ब्रह्मरूप ॥ २९ ॥ \\
% 98.30
ब्राह्मणप्रिय ॥ ३० ॥ \\
% 98.31
सर्वग ॥ ३१ ॥ \\
% 98.32
अचिन्त्य ॥ ३२ ॥ \\
% 98.33
ज्ञानगम्य ॥ ३३ ॥ \\
% 98.34
पुरुहूत ॥ ३४ ॥ \\
% 98.35
पुरुष्टुत ॥ ३५ ॥ \\
% 98.36
ब्रह्मण्य ॥ ३६ ॥ \\
% 98.37
ब्रह्मप्रिय ॥ ३७ ॥ \\
% 98.38
ब्रह्मकायिक ॥ ३८ ॥ \\
% 98.39
महाकायिक ॥ ३९ ॥ \\
% 98.40
महाराजिक ॥ ४० ॥ \\
% 98.41
चतुर्महाराजिक ॥ ४१ ॥ \\
% 98.42
भास्वर ॥ ४२ ॥ \\
% 98.43
महाभास्वर ॥ ४३ ॥ \\
% 98.44
सप्त ॥ ४४ ॥ \\
% 98.45
महाभाग ॥ ४५ ॥ \\
% 98.46
स्वर ॥ ४६ ॥ \\
% 98.47
तुषित ॥ ४७ ॥ \\
% 98.48
महातुषित ॥ ४८ ॥ \\
% 98.49
प्रतर्दन ॥ ४९ ॥ \\
% 98.50
परिनिर्मित ॥ ५० ॥ \\
% 98.51
अपरिनिर्मित ॥ ५१ ॥ \\
% 98.52
वशवर्तिन् ॥ ५२ ॥ \\
% 98.53
यज्ञ ॥ ५३ ॥ \\
% 98.54
महायज्ञ ॥ ५४ ॥ \\
% 98.55
यज्ञयोग ॥ ५५ ॥ \\
% 98.56
यज्ञगम्य ॥ ५६ ॥ \\
% 98.57
यज्ञनिधन ॥ ५७ ॥ \\
% 98.58
अजित ॥ ५८ ॥ \\
% 98.59
वैकुण्ठ ॥ ५९ ॥ \\
% 98.60
अपार ॥ ६० ॥ \\
% 98.61
पर ॥ ६१ ॥ \\
% 98.62
पुराण ॥ ६२ ॥ \\
% 98.63
लेख्य ॥ ६३ ॥ \\
% 98.64
प्रजाधर ॥ ६४ ॥ \\
% 98.65
चित्रशिखण्डधर ॥ ६५ ॥ \\
% 98.66
यज्ञभागहर ॥ ६६ ॥ \\
% 98.67
पुरोडाशहर ॥ ६७ ॥ \\
% 98.68
विश्वेश्वर ॥ ६८ ॥ \\
% 98.69
विश्वधर ॥ ६९ ॥ \\
% 98.70
शुचिश्रवः ॥ ७० ॥ \\
% 98.71
अच्युतार्चन ॥ ७१ ॥ \\
% 98.72
घृतार्चिः ॥ ७२ ॥ \\
% 98.73
खण्डपरशो ॥ ७३ ॥ \\
% 98.74
पद्मनाभ ॥ ७४ ॥ \\
% 98.75
पद्मधर ॥ ७५ ॥ \\
% 98.76
पद्मधाराधर ॥ ७६ ॥ \\
% 98.77
हृषीकेश ॥ ७७ ॥ \\
% 98.78
एकशृङ्ग ॥ ७८ ॥ \\
% 98.79
महावराह ॥ ७९ ॥ \\
% 98.80
द्रुहिण ॥ ८० ॥ \\
% 98.81
अच्युत ॥ ८१ ॥ \\
% 98.82
अनन्त ॥ ८२ ॥ \\
% 98.83
पुरुष ॥ ८३ ॥ \\
% 98.84
महापुरुष ॥ ८४ ॥ \\
% 98.85
कपिल ॥ ८५ ॥ \\
% 98.86
सांख्याचार्य ॥ ८६ ॥ \\
% 98.87
विष्वक्सेन ॥ ८७ ॥ \\
% 98.88
धर्म ॥ ८८ ॥ \\
% 98.89
धर्मद ॥ ८९ ॥ \\
% 98.90
धर्माङ्ग ॥ ९० ॥ \\
% 98.91
धर्मवसुप्रद ॥ ९१ ॥ \\
% 98.92
वरप्रद ॥ ९२ ॥ \\
% 98.93
विष्णो ॥ ९३ ॥ \\
% 98.94
जिष्णो ॥ ९४ ॥ \\
% 98.95
सहिष्णो ॥ ९५ ॥ \\
% 98.96
कृष्ण ॥ ९६ ॥ \\
% 98.97
पुण्डरीकाक्ष ॥ ९७ ॥ \\
% 98.98
नारायण ॥ ९८ ॥ \\
% 98.99
परायण ॥ ९९ ॥ \\
% 98.100
जगत्परायण ॥ १०० ॥ \\
% 98.101
नमो नम इति ॥ १०१ ॥ \\
% 98.102
स्तुत्वा त्वेवं प्रसन्नेन मनसा पृथिवी तदा । \\
उवाच संमुखं देवीं लब्धकामा वसुंधरा ॥ १०२ ॥ \\
% 99.1
दृष्ट्वा श्रियं देवदेवस्य विष्णोर्गृहीतपादां तपसा ज्वलन्तीम् । \\
सुतप्तजाम्बूनदचारुवर्णां पप्रच्छ देवीं वसुधा प्रहृष्टा ॥ १ ॥ \\
% 99.2
उन्निद्रकोकनदचारुकरे वरेण्ये उन्निद्रकोकनदनाभिगृहीतपादे । \\
उन्निद्रकोकनदसद्मसदास्थितीते उन्निद्रकोकनदमध्यसमानवर्णे ॥ २ ॥ \\
% 99.3
नीलाब्जनेत्रे तपनीयवर्णे शुक्लाम्बरे रत्नविभूषिताङ्गि । \\
चन्द्रानने सूर्यसमानभासे महाप्रभावे जगतः प्रधाने ॥ ३ ॥ \\
% 99.4
त्वमेव निद्रा जगतः प्रधाना लक्ष्मीर्धृतिः श्रीर्विरतिर्जया च । \\
कान्तिः प्रभा कीर्तिरथो विभूतिः सरस्वती वागथ पावनी च ॥ ४ ॥ \\
% 99.5
स्वधा तितिक्षा वसुधा प्रतिष्ठा स्थितिः सुदीक्षा च तथा सुनीतिः । \\
ख्यातिर्विशाला च तथानसूया स्वाहा च मेधा च तथैव बुद्धिः ॥ ५ ॥ \\
% 99.6
आक्रम्य सर्वां तु यथा त्रिलोकीं तिष्ठत्ययं देववरोऽसिताक्षि । \\
तथा स्थिता त्वं वरदे तथापि पृच्छाम्यहं ते वसतिं विभूत्याः ॥ ६ ॥ \\
% 99.7
इत्येवमुक्ता वसुधां बभाषे लक्ष्मीस्तदा देववराग्रतःस्था । \\
सदा स्थिताहं मधुसूदनस्य देवस्य पार्श्वे तपनीयवर्णे ॥ ७ ॥ \\
% 99.8
अस्याज्ञया यं मनसा स्मरामि श्रिया युतं तं प्रवदन्ति सन्तः । \\
संस्मारणे चाप्यथ यत्र चाहं स्थिता सदा तच्छृणु लोकधात्रि ॥ ८ ॥ \\
% 99.9
वसाम्यथार्के च निशाकरे च तारागणाढ्ये गगने विमेघे ॥ \\
मेघे तथालम्बपयोधरे च शक्रायुधाढ्ये च तडित्प्रकाशे ॥ ९ ॥ \\
% 99.10
तथा सुवर्णे विमले च रूप्ये रत्नेषु वस्त्रेष्वमलेषु भूमे । \\
प्रासादमालासु च पाण्डुरासु देवालयेषु ध्वजभूषितेषु ॥ १० ॥ \\
% 99.11
सद्यः कृते चाप्यथ गोमये च मत्ते गजेन्द्रे तुरगे प्रहृष्टे । \\
वृषे तथा दर्पसमन्विते च विप्रे तथैवाध्ययनप्रपन्ने ॥ ११ ॥ \\
% 99.12
सिंहासने चामलके च बिल्वे छत्रे च शङ्खे च तथैव पद्मे । \\
दीप्ते हुताशे विमले च खड्गे आदर्शबिम्बे च तथा स्थिताहम् ॥ १२ ॥ \\
% 99.13
पूर्णोदकुम्भेषु सचामरेषु सतालवृन्तेषु विभूषितेषु । \\
भृङ्गारपात्रेषु मनोहरेषु मृदि स्थिताहं च नवोद्धृतायाम् ॥ १३ ॥ \\
% 99.14
क्षीरे तथा सर्पिषि शाद्वले च क्षौद्रे तथा दध्नि पुरंध्रिगात्रे । \\
देहे कुमार्याश्च तथा सुराणां तपस्विनां यज्ञहुतां च देहे ॥ १४ ॥ \\
% 99.15
शरे च संग्रामविनिर्गते च स्थितौ मृते स्वर्गसदःप्रयाते । \\
वेदध्वनौ चाप्यथ शङ्खशब्दे स्वाहास्वधायामथ वाद्यशब्दे ॥ १५ ॥ \\
% 99.16
राजाभिषेके च तथा विवाहे यज्ञे वरे स्नातशिरस्यथापि । \\
पुष्पेषु शुक्लेषु च पर्वतेषु फलेषु रम्येषु सरिद्वरासु ॥ १६ ॥ \\
% 99.17
सरःसु पूर्णेषु तथा जलेषु सशाद्वलायां भुवि पद्मखण्डे । \\
वने च वत्से च शिशौ प्रहृष्टे साधौ नरे धर्मपरायणे च ॥ १७ ॥ \\
% 99.18
आचारसेविन्यथ शास्त्रनित्ये विनीतवेषे च तथा सुवेषे ॥ \\
सुशुद्धदान्ते मलवर्जिते च मृष्टाशने चातिथिपूजके च ॥ १८ ॥ \\
% 99.19
स्वदारतुष्टे निरते च धर्मे धर्मोत्कटे चात्यशनाद्विमुक्ते । \\
सदा सपुष्पे ससुगन्धिगात्रे सुगन्धलिप्ते च विभूषिते च ॥ १९ ॥ \\
% 99.20
सत्ये स्थिते भूतहिते निविष्टे क्षमान्विते क्रोधविवर्जिते च । \\
स्वकार्यदक्षे परकार्यदक्षे कल्याणचित्ते च सदा विनीते ॥ २० ॥ \\
% 99.21
नारीषु नित्यं सुविभूषितासु पतिव्रतासु प्रियवादिनीषु । \\
अमुक्तहस्तासु सुतान्वितासु सुगुप्तभाण्डासु बलिप्रियासु ॥ २१ ॥ \\
% 99.22
संमृष्टवेश्मासु जितेन्द्रियासु कलिव्यपेतासु पथिस्थितासु । \\
धर्मव्यपेक्षासु दयान्वितासु स्थिता सदाहं मधुसूदने च ॥ २२ ॥ \\
% 99.23
निमेषमात्रं च विनाकृताहं न जातु तिष्ठे पुरुषोत्तमेन ॥ २३ ॥ \\
% 100.1
धर्मशास्त्रमिदं श्रेष्ठं स्वयं देवेन भाषितम् । \\
ये द्विजा धारयिष्यन्ति तेषां स्वर्गे गतिः परा ॥ १ ॥ \\
% 100.2
इदं पवित्रं मङ्गल्यं स्वर्ग्यमायुष्यमेव च । \\
ज्ञानं चैव यशस्यं च धनसौभाग्यवर्धनम् ॥ २ ॥ \\
% 100.3
अध्येतव्यं धारणीयं श्राव्यं श्रोतव्यमेव च । \\
श्राद्धेषु श्रावणीयं च भूतिकामैर्नरैः सदा ॥ ३ ॥ \\
॥ समाप्ता चेयं श्रीविष्णुस्मृतिः ॥